Celebrating Art's Past and Present, at the Louvre in Paris
Double-click any word to find the definition in the Merriam-Webster Learner's Dictionary
Or download MP3 (Right-click or option-click and save link)
STEVE EMBER: I’m Steve Ember.
SHIRLEY GRIFFITH: And I’m Shirley Griffith with EXPLORATIONS in VOA Special English. Today, we tell about one of the greatest thinkers in the world, Leonardo da Vinci. He began his career as an artist. But his interest in the world around him drove him to study music, math, science, engineering and building design. Many of his ideas and inventions were centuries ahead of his time.
(MUSIC)
STEVE EMBER: We start with one of Leonardo da Vinci’s most famous drawings, called “Vitruvian Man.” This work is a good example of his ever questioning mind, and his effort to bring together art, math and science.
“Vitruvian Man” is a detailed sketch of a man’s body, which is drawn at the center of a square and circle. The man’s stretched arms and legs are in two positions, showing the range of his motion. His arms and legs touch the edges of the square and circle.
Detail from the drawing "Vitruvian Man"
SHIRLEY GRIFFITH: With this drawing Leonardo was considering the size of the human body and its relationship to geometry and the writings of the ancient Roman building designer Vitruvius.
Leonardo wrote this about how to develop a complete mind: “Study the science of art. Study the art of science. Develop your senses- especially learn how to see. Realize that everything connects to everything else.”
STEVE EMBER: Leonardo da Vinci spent his life studying and observing in order to develop a scientific understanding of the world. He wrote down his thoughts and project ideas in a series of small notebooks. He made drawings and explained them with detailed notes. In these notebooks, he would write the words backwards. Some experts say he wrote this way because he wished to be secretive about his findings. But others say he wrote this way because he was left-handed and writing backwards was easier and helped keep the ink from smearing.
SHIRLEY GRIFFITH: The notebooks show many very modern ideas. Leonardo designed weapons, machines, engines, robots, and many other kinds of engineering devices. When disease spread in Milan, Leonardo designed a city that would help resist the spread of infection. He designed devices to help people climb walls, and devices to help people fly. He designed early versions of modern machines such as the tank and helicopter. Few of these designs were built during his lifetime. But they show his extraordinarily forward- thinking mind.
The notebooks also contain details about his daily life. These have helped historians learn more about the personal side of this great thinker.
(MUSIC)
STEVE EMBER: Very little is known about Leonardo’s early life. He was born in fourteen fifty-two in the town of Vinci. His father, Ser Piero da Vinci, was a legal expert. Experts do not know for sure about his mother, Caterina. But they do know that Leonardo’s parents were never married to each other. As a boy, Leonardo showed a great interest in drawing, sculpting and observing nature.
However, because Leonardo was born to parents who were not married to each other, he was barred from some studies and professions. He trained as an artist after moving to Florence with his father in the fourteen sixties.
SHIRLEY GRIFFITH: It was an exciting time to be in Florence, one of the cultural capitals of Europe. Leonardo trained with one of the city’s very successful artists, Andrea del Verrocchio. He was a painter, sculptor and gold worker. Verrocchio told his students that they needed to understand the body’s bones and muscles when drawing people.
Leonardo took his teacher’s advice very seriously. He spent several periods of his life studying the human body by taking apart and examining dead bodies. Experts say his later drawings of the organs and systems of the human body are still unequalled to this day.
(MUSIC)
STEVE EMBER: While training as an artist, Leonardo also learned about and improved on relatively new painting methods at the time. One was the use of perspective to show depth. A method called “sfumato” helped to create a cloudy effect to suggest distance. “Chiaroscuro” is a method using light and shade as a painterly effect. The artist also used oil paints instead of the traditional tempura paints used in Italy during this period.
nga.govLeonardo's first known portrait "Ginevra de’Benci"
SHIRLEY GRIFFITH: Leonardo’s first known portrait now hangs in the National Gallery in Washington, D.C. He made this painting of a young woman named Ginevra de’Benci around fourteen seventy-four. The woman has a pale face with dark hair. In the distance, Leonardo painted the Italian countryside.
He soon received attention for his extraordinary artistic skills. Around fourteen seventy-five he was asked to draw an angel in Verrocchio’s painting “Baptism of Christ.” One story says that when Verrocchio saw Leonardo’s addition to the painting, he was so amazed by his student’s skill, that he said he would never paint again.
(MUSIC)
STEVE EMBER: Leonardo once said the following about actively using one’s mental abilities: “Iron rusts from disuse, stagnant water loses its purity and in cold weather becomes frozen; even so does inaction sap the vigor of the mind.” His mind was so active that he did not often finish his many projects.
One religious painting he never finished was called “Adoration of the Magi”. He was hired to make the painting for a religious center. The complex drawing he made to prepare for the painting is very special. It shows how carefully he planned his art works. It shows his deep knowledge of geometry, volume and depth. He drew the many people in the painting without clothes so that he could make sure that their bodies would be physically correct once covered.
SHIRLEY GRIFFITH: Around fourteen eighty-two, Leonardo moved to Milan. There, he worked for the city’s ruler, Ludovico Sforza. This ruler invited Leonardo to Milan not as an artist, but as a musician. Historians say Leonardo was one of the most skillful lyre players in all of Italy. But he also continued his work as a painter. He also designed everything from festivals to weapons and a sculpture for Ludovico Sforza.
STEVE EMBER: One famous work from Leonardo’s Milan period is called “Virgin of the Rocks.” It shows Jesus as a baby along with his mother, Mary, and John the Baptist also as a baby. They are sitting outside in an unusual environment. Leonardo used his careful observations of nature to paint many kinds of plants. In the background are a series of severe rock formations. This painting helped Leonardo make it clear to the ruler and people of Milan that he was a very inventive and skillful artist.
SHIRLEY GRIFFITH: Leonardo later made his famous painting “The Last Supper” for the dining room of a religious center in Milan. He combined his studies in light, math, psychology, geometry and anatomy for this special work. He designed the painting to look like it was part of the room. The painting shows a story from the Bible in which Jesus eats a meal with his followers for the last time. Jesus announces that one of them will betray him.
The work received wide praise and many artists tried to copy its beauty. One modern art expert described Leonardo’s “Last Supper” as the foundation of western art. Unfortunately, Leonardo experimented with a new painting method for this work. The paint has suffered extreme damage over the centuries.
(MUSIC)
STEVE EMBER: In addition to the portrait of Ginevra de’Benci that we talked about earlier, Leonardo also painted several other non-religious paintings of women. One painting of Cecilia Gallerani has come to be known as “Lady with an Ermine” because of the small white animal she is holding. This woman was the lover of Milan’s ruler, Ludovico Sforza.
Detail from the "Mona Lisa" in the Louvre Museum in Paris
However, Leonardo’s most famous portrait of a woman is called the “Mona Lisa.” It is now in the collection of the Louvre museum in Paris. He painted this image of Lisa Gherardini starting around fifteen-oh-three. She was the wife of a wealthy businessman from Florence named Francesco del Giocondo. It is from him that the painting takes its Italian name, “La Gioconda.”
SHIRLEY GRIFFITH: Lisa Gherardini is sitting down with her hands crossed in her lap. She looks directly at the painter. She seems to be smiling ever so slightly. A great deal of mystery surrounds the painting. Experts are not sure about how or why Leonardo came to paint the work. But they do know that he never gave it to the Giocondo family. He kept the painting with him for the rest of his life, during his travels through France and Italy.
Leonardo da Vinci died in France in fifteen nineteen. A friend who was with him at his death said this of the great man’s life: “May God Almighty grant him eternal peace. Every one laments the loss of a man, whose like Nature cannot produce a second time.”
STEVE EMBER: This program was written and produced by Dana Demange. I’m Steve Ember.
SHIRLEY GRIFFITH: And I’m Shirley Griffith. You can see some of Leonardo da Vinci’s work at our website voaspecialenglish.com. Join us again next week for EXPLORATIONS in VOA Special English.
samedi 18 septembre 2010
jeudi 16 septembre 2010
milan kundera
Biographie de Milan Kundera
La vie de Milan Kundera pourrait se résumer en deux temps : auteur dissident en Tchécoslovaquie, il devient, en 1975, une figure importante de la vie littéraire française et internationale. Dissident, Kundera ne l'a pas toujours été : inscrit au Parti communiste, les premiers écrits de cet étudiant en littérature, en esthétique et en cinéma s'inscrivent dans une vison marxiste du monde. Pourtant, le lyrisme et la poésie sensible d'ouvrages comme 'Le Dernier mai' ou 'Monologues' ne tardent pas à l'éloigner du réalisme socialiste prôné par le régime. Ce n'est qu'à partir des années 1960 que sa critique se fait plus virulente : 'La Plaisanterie' et 'Risibles amours' incarnent avec force le souffle de liberté qui s'exprime lors du printemps de Prague, auquel il participe activement. Déchu de sa nationalité tchèque, la France lui réserve un accueil chaleureux et il devient enseignant à l'université de Rennes et à l'EHESS de Paris. C'est dans la langue de Molière qu'il signe ses plus grands succès dont son chef-d' oeuvre : 'L' Insoutenable légèreté de l'être', paru en 1984. Il y poursuit sa réflexion sur la parole, l'illusion et la condition humaine, ainsi que sur l'éternel retour nietzschéen. Cet ouvrage contient également sa définition du 'kitsch', devenue une référence. Analyste de son propre travail, Milan Kundera signe plusieurs écrits théoriques comme 'L' Art du roman', qui le place parmi les plus grands penseurs contemporains de la littérature.
> La sélection "Milan Kundera
La vie de Milan Kundera pourrait se résumer en deux temps : auteur dissident en Tchécoslovaquie, il devient, en 1975, une figure importante de la vie littéraire française et internationale. Dissident, Kundera ne l'a pas toujours été : inscrit au Parti communiste, les premiers écrits de cet étudiant en littérature, en esthétique et en cinéma s'inscrivent dans une vison marxiste du monde. Pourtant, le lyrisme et la poésie sensible d'ouvrages comme 'Le Dernier mai' ou 'Monologues' ne tardent pas à l'éloigner du réalisme socialiste prôné par le régime. Ce n'est qu'à partir des années 1960 que sa critique se fait plus virulente : 'La Plaisanterie' et 'Risibles amours' incarnent avec force le souffle de liberté qui s'exprime lors du printemps de Prague, auquel il participe activement. Déchu de sa nationalité tchèque, la France lui réserve un accueil chaleureux et il devient enseignant à l'université de Rennes et à l'EHESS de Paris. C'est dans la langue de Molière qu'il signe ses plus grands succès dont son chef-d' oeuvre : 'L' Insoutenable légèreté de l'être', paru en 1984. Il y poursuit sa réflexion sur la parole, l'illusion et la condition humaine, ainsi que sur l'éternel retour nietzschéen. Cet ouvrage contient également sa définition du 'kitsch', devenue une référence. Analyste de son propre travail, Milan Kundera signe plusieurs écrits théoriques comme 'L' Art du roman', qui le place parmi les plus grands penseurs contemporains de la littérature.
> La sélection "Milan Kundera
jeudi 12 août 2010
درباره ی صابر و اشعار
درباره ی صابر و اشعار او از نظر ارتباط با ایران و تأثیرات پابرجایی که در ادبیات دوره ی انقلاب گذاشته باید جداگانه و مشروحتر صحبت کنیم .
میرزا علی اکبر طاهر زاده صابر ، شاعر بزرگ ملی آذربایجان قفقاز ، سراینده ی فکاهیات اجتماعی و انقلابی و همکار دائمی روزنامه ی ملانصرالدین ، در سی ام ماه مه 1862 م ( 1279 ه ق ) در شماخی ، یکی از شهرهای قدیمی و تجارتی شیروان ، به دنیا آمد .
پدرش مشهدی زین العابدین پیشه ی بقالی داشت و مرد دینداری بود . صابر در چنین محیطی با تسبیح و نماز و روزه و اشتغال به واجبات دینی پرورش یافت و دوره ی طفولیت و جوانی را در دامان دشت و جنگل و چمن گذراند . . . و هنگامی که نخستین نوای انسانیت در کشورش بلند شد ، او " در سکوت تجلیات عرفانی مستغرق بود . "
صابر در هشت سالگی به مکتب رفت . در مکتب از دست آخوند و در خانه از پدر و مادر کتک ها خورد و زجرها کشید .
در اواخر قرن نوزدهم میلادی پیشرفت مهمی در فرهنگ و مطبوعات قفقاز به وجود آمد و در باکو و شماخی و نوخا مدارس جدیده دایر شد . صابر در دوازده سالگی به مدرسه ای که انجمن ایالتی باکو تأسیس کرده بود ، وارد شد و این امر در تکمیل معلومات و انکشاف استعداد شاعری او بسیار سودمند افتاد . در آن زمان شاعر سید عظیم شیروانی (1835 -1888 م ) در این مدرسه معلم زبانهای آذربایجانی و فارسی و عربی بود . صابر در ضمن تحصیل ، اشعار نظامی و فضولی و شعرای دیگر را مطالعه و از بر می کرد ، خود شعر می ساخت و اشعار فارسی را ترجمه می کرد و شیروانی آنها را می خواند و اصلاح می کرد و بدین قرار میل و رغبت صابر به شعر و شاعری هر روز افزون تر می شد .
بعد از یکی دو سال که خواندن و نوشتن ترکی و فارسی را آموخت ، پدرش وی را از رفتن به مدرسه بازداشت و در دکان خود به کار گماشت . این امر بر صابر ، که شیفته ی درس و تحصیل ادبیات بود ، گران آمد و در میان پدر و پسر اختلاف افتاد . تا جایی که پدرش دفتر اشعار او را پاره کرد .
صابر تا بیست و دو سالگی دنبال کار و پیشه ای نرفت و اوقات خود را با شعر و کتاب گذراند . در سال 1884 م ( 1301 ه ق ) به عنوان زیارت مشهد رضا (ع) عازم سفر شد و مشهد و سبزوار و نیشابور و سمرقند و بخارا و جاهای دیگر را سیاحت کرد و بعد سفری نیز به کربلا رفت و پس از مراجعت با دختری از خویشان خود ازدواج کرد و زندگانی او به علت کثرت افراد خانواده دچار اختلال گشت و از ناچاری در حدود سال 1890 م دکان صابون پزی در پیش گرفت تا لا اقل چرک ظاهری آنان را بشوید . "
صابر با این همه گرفتاری گاهی شعر می سرود ، اما تأثیر تحصیل در مکاتب قدیمه و گذشته ی محصور با خرافات و تعصبات مدتها از تجلی قریحه ی واقعی او مانع بود و نمی گذاشت از زنجیر سنن شعر کلاسیک رهایی یابد . بدین قرار تا اوایل قرن بیستم میلادی منحصراٌ قصیده و غزل می ساخت ولی با این همه در اشعار او روح خنده و شادی و شوخی و انتقاد از اوضاع نمایان بود .
بعد از شکست روس از ژاپون و پس از حادثه ی نهم ژانویه ی 1905 ( یکشنبۀ خونین ) در سرتاسر روسیه و ایالات تابعه ی آن ، از جمله در باکو ، آتش انقلاب شعله ور گردید و در نتیجه ی انقلاب ، ادبیات و هنرهای زیبا از تئاتر و موسیقی و نقاشی تا حد زیادی رونق یافت و چنانکه گفتیم جلیل محمد قلی زاده در سال 1906 م نخستین روزنامه ی فکاهی را به نام ملا نصرالدین انتشار داد و روشنفکران را در پیرامون خود جمع کرد .
صابر هم به این جبهه ی ادبی پیوست و اشعار وی از شماره ی 8 ( 26 مه 1906 م ) د راوراق ملانصرالدین منتشر گردید . ناله ی شاعر که از میان شعله های سرخ انقلاب سر کشیده بود ، در تمام کشورهای شرق شنیده شد ، و به بازارها و کوچه ها و کلبه های روستایی راه یافت و در کاخ شاه و سرای سلطان طنین انداخت .
فکاهیات صابر اگرچه با امضاهای مستعار و گاهی بی امضا چاپ می شد ، اما مردم همه احساس می کردند که این اشعار جز سروده صابر نیست . این بود که تیرهای طعن و لعن و خصومت از هر سو بر سرش می بارید و زندگانی وی را ، که از اول هم تعریفی نداشت ، روز به روز تلخ تر و ناگوارتر می کرد تا جایی که به قول خود او در این هنگام وضع یک " زندانی محکوم به اعمال شاقه " را داشت . اما صابر طعن و لعن و تکفیر را به جان خریده بود . او یک دم از خدمت به خلق غفلت نداشت و " پاداش خدمات خود را تا روز مرگ از وجدان خود گرفت ".
صابر در سال 1908 م مدرسه ای در شماخی باز کرد ، اما آن مدرسه بیش از یک سال دوام نکرد و باز شاعر دچار فقر و تنگدستی شد .
سالهای 1908 تا 1910 م دوره ی پر شور نویسندگی صابر بود . وی قریب یک ثلث از اشعار خود را در این سالها سروده و بیشتر اشعارش درباره ی ایران و عثمانی ، راجع به این دوره است .
شاعر در اوایل سال 1910 م به قصد تهیه ی کار به باکو رفت . در آنجا صبح ها در یکی از مدارس مناطق نفتی درس می داد ، با مطبوعات همکاری می کرد ، برای روزنامه ها شعر و مقاله می فرستاد و در چاپخانه ها کار می کرد . بدین سان عمر گرانمایه ی خود را با فقر و بدبختی گذرانید تا در پاییز سال 1910 م به بیماری سل گرفتار شد و سرانجام در 12 ژوئیه ی سال 1911 م ( 1329 ه ق ) برای همیشه چشم از جهان بربست .
بعد از مرگ صابر و به خصوص پس از سالهای انقلاب اکتبر ، مردم آذربایجان شوروی از وی تجلیل شایان کردند : در سال 1919 م کتابخانه ای در باکو به نام او تأسیس شد که کانون فرهنگی و مرکز اجتماع روشنفکران گردید . در 28 آوریل 1922 م بنای یادگاری برای او برپا گشت و چند مدرسه و کتابخانه و باشگاه و مزرعه ی اشتراکی و باغ و خیابان و میدان به نام او خوانده شد و روبروی دارالفنون تربیتی شهر شماخی مجسمه ی تمام تنه ی او بر پا گردید .
مجموعه ی اشعار صابر ، که به تفاریق در روزنامه ی ملانصرالدین و دیگر روزنامه های قفقاز منتشر شده بود ، به نام هوپ هوپ نامه ( یعنی هدهدنامه ) مکرر در آذربایجان شوروی و آذربایجان ایران چاپ شده و به زبانهای روسی و زبانهای کشورهای اتحاد شوروی ترجمه گردیده و شرح و تفسیر و انتقادات زیادی درباره ی صابر و هنر شعری او نوشته شده است .
صابر ، اگرچه در بدبختی زیست و به بیچارگی مرد ، از حیث زندگی ادبی مرد خوشبختی بود . او در دوره ای ظهور کرد که حوادث روزگار به یاری او شتافت و قدرت و استعداد هنری وی را که مدتها چون اخگر فروزانی در زیر خاکستر پنهان مانده و به غزلسازی و قصیده سرایی گذشته بود ، یکباره نمایاند و تاریخ نام وی را در جرگه ی هنرمندان انقلاب نخستین روس ثبت کرد .
شاعر هنگامی که از سوانح بزرگ اجتماعی و بین المللی مانند انقلاب ایران و عثمانی ، که بعد از سال 1905 به وقوع پیوستند ، سخن می گوید تجارب تلخ تاریخی انقلاب نخستین روسیه را همیشه در مد نظر دارد . درسهای انقلاب را مکرر به خاطر خوانندگان می آورد و اهمیت این درسها را در انکشاف حوادث آینده خاطر نشان می کند . به طور خلاصه انقلاب 1905 در جهان بینی اجتماعی و تاریخی صابر و تشکیل عقاید انقلابی و دموکراتیک او تأثیرات عمیق و کلی به جای گذاشته است .
صابر از هر مطلبی که سخن می گوید مرجع و معادش یکی است : مردم و سرنوشت مردم . هنگامی که از ظلم و بی عدالتی ، از مفاسد اجتماعی و خلاصه جهات منفی زندگی انتقاد می کند ، همیشه از آرمانهای بزرگ و ارجمندی که بنیاد آنها بر مردم دوستی و نوع پروری است الهام می گیرد . صابر زندگی پست و حقیر را به نام زندگی بلندی که آرزومند آن است ، رد و انکار می کند . شعر صابر ، شعر نیک بختی و روشنایی ، ترانه ی زندگی آزاد و آبرومند و نجیبانه است .
صابر از حیث مضامین اشعار و خصوصیات هنریش شاعری است رئالیست و مجدد که انقلابی در ادبیات آذربایجان و دوره ی جدیدی در طنز نویسی کشور خود و بعضی کشورهای شرق پدید آورده است .
صابر و انقلاب مشروطه ی ایران – بیدار شدن شعور سیاسی در شرق و جنبش ستمدیدگان ایران و عثمانی و مبارزه ی آنان در راه تحصیل آزادی اصولاً برای مردم قفقاز مایه ی خشنودی بود . گذشته از علایق اقتصادی و سیاسی و فرهنگی این دو سرزمین ، اکثر روشنفکران قفقاز در مراکز عمده ی شرق تعلیم یافته و با ملت ایران به خصوص هم نژاد و هم خون بودند و بنابراین نه تنها نمی توانستند به سرنوشت ایران بی اعتنا باشند ، بلکه مبارزه با استبداد و ارتجاع و کمک به بیداری مردم ایران یکی از آرزوهای سیاسی و مرامی آنان شمرده می شد .
هنگامی که جنبش دموکراتیک در ایران نیرو گرفت ، مسائلی که با این جنبش ارتباط داشت یکی از موضوع های اساسی نویسندگان و جراید مترقی و آزادی خواه قفقاز شد .
جلیل محمد قلی زاده ، پیش از آنکه روزنامه ی ملانصرالدین را انتشار دهد ، طی مقالاتی به عنوان " بی نصیب " و " دعای خیر " و جز آن زحمتکشان ایران و آذربایجان را به مبارزه با استبداد و آموختن منطق انقلابی دعوت می کرد و عباس صحت منظومه ی غیرت احمد را درباره ی دلیریها و فداکاری های یک کارگر وطن پرست آذربایجانی در زدوخوردهای انقلابی به وجود آورده بود .
اما سهم صابر در این کوشش ها بیش از دیگران بود . وی که به علت سانسور شدید نمی توانست آشکارا و به طور مستقیم از سیاست تزاریسم و حوادث انقلاب روس سخن گوید ، ناچار پیشامدهای ایران و عثمانی را برای تبلیغ افکار انقلابی دستاویز قرار داده در سروده های خود به استبداد و ارتجاع این دو کشور می تاخت و بدین وسیله من غیر مستقیم از سیاست مداخله جویانه ی حکومت تزار در امور ایران انتقاد می کرد .
چنان که می دانیم حکومت تزار دشمن سرسخت و بی امان انقلاب ایران بود و با وسایل عدیده حتی با اعزام نیروی نظامی به اختناق افکار آزادی خواهی می کوشید و مطبوعات طرفدار تزار از جمله نوویه ورمیا فریاد می کشیدند که روشنفکران قفقاز به انقلاب ایران اظهار علاقه می کنند و داوطلب به ایران می فرستند که دوش به دوش ایرانیان با قوای دولتی بجنگند " گویا فراموش کرده اند که تبعه ی روس هستند ."
در چنین وضعی می توان ارزش سیاسی اشعار صابر را درک کرد که با وجود اقامت در قفقاز ، که از هر حیث زیر سلطه و نفوذ روسیه ی تزاری بود ، با خلق آزادی خواه ایران همصدا شده از انقلاب ایران طرفداری می کرد .
عباس صحت ، یکی از شرح حال نویسان صابر گوید :
" . . . اشعار صابر در این پنج سال بیش از یک اردوی مسلح در پیروزی مشزوطیت ایران مؤثر افتاد . "
جای تأسف است که ادبا و ارباب قلم ما مطبوعات قفقاز و به خصوص مقالات و داستان های ملانصرالدین و اشعار طنزی صابر را درباره ی ایران کمتر مطالعه کرده اند و تأثیر و اهمیت آنها را در انقلاب ایران به خوبی بررسی نکرده اند .
صابر اطلاعات و معلومات تاریخی کافی درباره ی ایران داشت ، در جوانی به کشور ایران مسافرت کرده و با زندگی ایرانیان آشنا شده بود . از استبداد مطلق شاه ، خودسری خانان و مالکان یا نفوذ روز افزون سرمایه های خارجی و عقب ماندگی سیاسی و اقتصادی و فرهنگی این کشور باخبر بود . وضع رقت بار دهقانان زحمتکش ایرانی را ، که از فشار اربابان به تنگدستی و گدایی افتاده و برای جستجوی کار به مراکز صنعتی قفقاز ( آن سوی رود ارس ) رو می آوردند ، به رأی العین می دید و به خصوص از سال 1905 م به بعد مانند سایر هوشمندان قفقاز حوادث ایران را پا به پا دنبال می کرد و مجموع این معلومات و مشهودات و تأثرات بود که سنگ بنیان اشعار بی نظیر صابر درباره ی ایران را تشکیل می داد .
هنر بزرگ صابر در آن است که وقایع مهمی را که در آن روزگار در کشور ایران روی می داد ، به درستی ارزیابی کرده و آنگاه با قلمی سرشار از صدق و صفا به رشته ی نظم در آورده و حتی در بعضی موارد اتفاقات آینده را پیشگویی کرده است .
صابر که اعلامیه ی اکتبر 1905 و سیاست دو پهلو و مزورانه ی دولت و مجالس قانون گذاری روسیه را به خاطر داشت ، روزی که شاه ایران فرمان مشروطه را امضا کرد ، به حکم تجارب تلخ تاریخی می توانست پیش بینی کند که این همه جز نمایشی به قصد اغفال مردم و خفه کردن جنبش های مشروطه خواهی نیست و آزادی های فریبنده ای که به ظاهر اعطا شده روزی عملا پس گرفته خواهد شد .
گمان می رود که در حسن قضاوت صابر درباره ی ماهیت انقلاب ایران و تصویر صحیح حوادث آن عوامل دیگری هم در کار بوده و مثلاً آشنایی او با عزیز بیگوف ، یکی از رهبران سازمان حزب " همّت " ، که ارتباط نزدیک با انقلاب ایران داشت ، در طرز تشخیص وی تأثیر مثبت داشته است .
به هر حال چنان که گفتیم ، در سال های 1905 تا 1911 م حوادث انقلاب ایران یکی از موضوع های اساسی طنز گویی صابر بود . شاعر در این مدت نزدیک به بیست قطعه شعر درباره ی انقلاب ایران سروده و می توان گفت که همه ی مرحله های انقلاب ، از چگونگی پیدایش جنبشها ، تشویش محمد علی شاه و طرفداران او ، دلیری های فدائیان و مجاهدان ، سستی و بی حالی مجلس شورای ملی ، استمداد شاه از دولت روس و امپریالیست های اروپا ، سرسپردگی بعضی از روحانیان به مرتجعین و بالاخره شکست انقلاب سطر به سطر در آثار وی انعکاس یافته است .
تا جایی که بر ما معلوم است نخستین اثر صابر در این موضوع قطعه ای است با مطلع " من بلمز ایدم بخت ده بو نکبت اولورمش " که در 24 نوامبر سال 1906 م در روزنامه ی ملانصرالدین چاپ شده است . این قطعه را صابر از زبان میرزا حسن مجتهد ، هنگامی که مشروطه خواهان آذربایجان او را از تبریز بیرون کردند ، سروده است .
در بهار سال 1325 ه ق میرزا علی اصغر خان امین السلطان ، یکی از بزرگترین مسببین بدبختی ایران که در جمادی الثانی سال 1321 ه ق از کشور تبعید شده بود ، پس از سه سال و نیم دوباره به ایران فرا خوانده شد و نمایندگان مجلس به علت سستی و بی حالی تصمیم مؤثری در این باره نگرفتند . صابر به دستاویز این پیشامد شعرهای زیر را در سرزنش ایرانیان سرود و در 12 مه 1907 م ( موقعی که دومای دوم روس دچار بحران و در شرف انحلال بود ) در روزنامه ی ملانصرالدین چاپ کرد :
هه دی گوروم نه اولدی بس ، آی بالام ادعا لرین ؟
دوتمش ایدی یری گوگی ناله لرین ، نوالرین ،
یوقسا قانوبدا عیبوی بوشلامسان ادالرین ؟
ایمدی حریف ، سوزهمان من دیه ن اولدی اولمادی ؟
انجمن اهلنین ، قوچاق ! سن دیمدینمی برتکی
ویرمیه جک رضا ، گله اولکه مزه " اتابک " ی ؟
نولدی که تز بوشالدی بس ایش گورن انجمنده کی ؟
کهنه قاپوهمان دابان ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
سن اودگلمیدین دیدین واربزیم اتحادمز ؟
من ده یا دندادر ؟ دیدیم : یوق بونا اعتمادمز ؟
بغضه ، نفاقه در بزیم غیرت و اجتهادمز .
پرده آچلدی ناگهان من دیه ن اولدی اولمادی ؟
پس از آن که اتابک در ماه رجب 1345 ه ق به دست عباس آقا ، مجاهد آذربایجانی ، کشته شد ، کسی به امضای محمد محمد زاده در روزنامه ی تازه حیات تفلیس خطاب به روزنامه ی ملا نصرالدین اشعاری سرود که ترجیح بند آن چنین بود " سن دیه ن اولدی بزدیه ن ؟ " و نیز روزنامه ی آذربایجان تبریز این مطلب را عنوان کرد و به اشعار صابر چنین پاسخ داد :
هه گوروسن یرنده در بر به برا دعامزی ،
گورنیجه مستجاب ایدوب تاری بزیم دعامزی !
و یردی کمال لطف ایله مطلب و مدعامزی .
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
انجمن اهلنون دیدون غیرت و همتی گرگ
سن سایانی کناره قوی ، گور که نلرسا یار فلک
من دیمه دیم اتابکون واردی باشنده بر کلک ؟
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
من دیمه دیم که ویرمیون یول بود یاره هر کسی ،
هر گلنه تانتمیون انجمن مقدسی ؟
من دیمه دیم که صبرایله گور نه چخار نتیجه سی ؟
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
سالمشیدی تزلزله جانمی و اوطن سسی ،
گلدی قولاغه ناگهان قاصد خوش سخن سسی :
نالادیلار اتابکی باتدی بو نشئه دن سسی .
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
صابر دوباره در روزنامه ی ملانصرالدین به تاریخ دوم اکتبر 1907 م به این اشعار پاسخ نوشت . در این شعر صابر به بعضی آزادی خواهان خوش باور می خندد و به ملت ایران توصیه می کند که از پای ننشینند و از مبارزه و کوشش خسته نشوند . چند بند آن چنین است :
لوغالاشوب آگورمه مش ! چو خدا بیله فریلداما ،
تربیه سزاوشاق کیمی بوش بوشنا هریلداما ،
باش قولاغین دوز لمیوب چو خدا باسوب گویلداما ،
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن المیوب هله .
منتظم اولمامش عمل رونق کار اولورمی یا ؟
صبح طلوع ایتمه مش وقت نهار اولورمی یا ؟
برگل آچیلماق ایله ده فصل بهار اولورمی یا ؟
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
قتل ایلدیز اتابکی ، منکه بوامری دانمرام ،
وارگنه مین اتابکز ، یوخسا عمل لی قانمرام ؟
کهنه قاپو بوتیزلیگه تازه لشه ، اینانمرام .
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
گیرم اتابک اولدی ده ، توپ و تفنگنزهانی ؟
بحر عمیق حرب ده کشتی جنگنزهانی ؟
اسگی حمام در اسگی طاس ، پس ینی رنگنزهانی ؟
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
سویله منه وزارت مالیه نزدوز لدی می ؟
یا اوزون ال ، اوزون پاپاغ قسسالا شوب گودلدی می ؟
اولکه نزه شمند و فریول تا پا بیلدی گلدی می ؟
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
دارشفای طهر انین گیت ایله برسیاحتین ،
میرزا ابوالحسن خانین گور روش طبابتین ،
تن یاری بولدی زهرایله یکسر عجم جماعتین
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله !. .
باز آذربایجان پاسخی داد که چند شعر آن این است :
گراولالیم آخوش دماغ ، عازم کوی ملک ری
ممکن اولورمی بویولی بردن ایدک تمام طی ؟
ترکی دیریواش یواش ، لفظ عرب شوی شوی .
سنده که یوخدی حوصله ، دینمه ، دانشما ، صبرایله !
سن دییسن که قیش گونی موسم فروردین اولا ،
من دیرم که فصل دی گیتمسه کیم امین اولا .
با خماریائی سوزلره ، قلب گرگ امین اولا
سنده که یوخدی حوصله ، دینمه ، دانشما صبر ایله !
چو خلاری اولکه دن قراخ باخدی بزه هر لدادی
اسگی قاپی دابانی تک بر نفسه جر لدادی
دور زمانی گورمه دن فرفراتک فرلدادی .
سنده که یوخدی حوصله ، دینمه ، دانشما ، صبرایله .
شعر صابر به نسبت حوادث و افرادی که تصویر می شد و پا به پا با پیشرفت و شکست انقلاب ، لحن و آهنگ خود را تغییر می داد . در سخنان وی گاه ، از پیروزی آزادی خواهان ، آثار سرور و نشاط پدیدار است و گاه ، از احساس خطر و تهلکه ، تشویش و اضطراب و زمانی ، بر اثر شکست و مغلوبیت ، علائم غم و اندوه .
در طنزهای صابر ماهیت حکومت مطلقه ، ظلم و فساد اجتماعی ، سیاست داخلی و خارجی دولت و چهره ی شاه مستبد و سران و سرداران و روحانی نمایانی مانند ظل السلطان ، سپهدار ، میرهاشم و دیگران همچنان که بوده اند ، ترسیم شده است .
شعر صابر نشان می دهد که محمد علی شاه قاجار – کسی که اسلاف خود را نمی پسندید ، و پدرش مظفرالدین شاه را یک مرد ملای بی خبر از سیاست و جدش ناصرالدین شاه را مردی نا آگاه به خیر و شر خود می خواند – خود نیز نه تنها از هر جهت راه و رسم پدران خود را در مملکتداری پیش گرفته ، بلکه پادشاهی است به مراتب از آنان پست تر و زبون تر . در بیان صابر " ممده لی " تمثال زنده ی یک سلطان حیله گر ، نادان ، دروغگو ، فاسد و رشوه خوار است .
قسمت دوم از سلسله اشعار صابر درباره ی ایران آنهایی است که کشمکش میان مردم سرسخت و ارتجاع بی امان و دلیری های ستارخان و پیرامونیان وی را تصویر و ترنم می کند . در این اشعار چهره ی حقیقی حوادث و نشانه ی خوشبینی به نتایج کار نمایان است .
ستایش صابر از ستارخان – ستارخان مردی بود دلیر و بی باک و از جان گذشته و در همان حال مدبر و محتاط ، در فنون جنگ ورزیده و به درستکاری و حقشناسی و گذشت و تعصب ممتاز و بسیار متدین و وطن پرست . با همین صفات بود که از همان روزهای اول قیام آذربایجان ، آوازه ی ستارخان و داستان دلیری های او در سراسر کشور پیچید و حتی از مرزهای ایران نیز گذشت . شاه برای سر او جایزه معین کرد ، اما انجمن سعادت برای او نشان فرستاد . مشروطه خواهان ایران وی را " سردار ملی " و مطبوعات روس و اروپای غربی " پوگاچف آذربایجان " و " گاریبالدی ایران " نامیدند و مردم درباره ی او شعرها و ترانه های بسیار ساختند . در این ترانه ها مردم آذربایجان ستارخان را به پایه ی قهرمانان ملی و پهلوانان افسانه ای رسانده بودند که " پیرهن از قرآن به تن دارد و تیر دشمن در او کارگر نیست . " خود او هم می گفت که " هر گلوله ای کارگر نیست و تیر اجل غیر از اینهاست . "
در چنین شرایطی بود که شعر صابر درباره ی ستارخان نیز منتشر شد . این شعر با دیگر اشعار صابر فرق داشت . شاعر اثر جدید خود را در بحر سنگین و مطنطن رمل سروده بود .
من حیفم می آید که ترجمه کامل این ستایش نامه ی شیوا را درباره ی مردم تبریز و سردار ملی ایران – هرچند که به شیوایی و روانی اصل آن نخواهد بود – به خوانندگان فارسی زبان ندهم :
ای خواننده ، از دیدن وجدم مرا دیوانه مپندار ،
و نعره ی شوریده ام را وهم مینگار .
شاعری هستم که طبعم چون دریا و شعر ترم دردانه است
و عیش و خوشیم آزادی و آزادگی .
شیدایی من برای دلاوران است
و آفرینم بر همت والای ستارخان .
چون مجلس ملی را در تهران ویران ساختند
مردم آذربایجان با ستارخان پیمان بستند
تا از استبداد و بیداد نفرت کنند
و در راه ملت و میهن جان سپارند .
آیه ی " ذبح عظیم " برای چنین قربانیان است
و آفرین من بر همت والای ستارخان !
خدا مردم آذربایجان را یاری کرد
تا بر ضحاک آل قاجار بشورند .
درود بر روان پاک شهیدانی
که خونشان خاک تبریز و تهران را گلگون کرد !
جایگاه آنان بهشت برین است
و آفرین من بر همت والای ستارخان .
بنگرید که ستارخان به چه کاری دست زده ،
که نه " شاه " و " وزیر " بل همه ی دنیا را " مات " کرده است .
بر شرف اسلام و ناموس وطن افزوده
و شأن و اعتبار و ملیت خود را به اثبات رسانده است .
اکنون چشم جهانیان به سوی ایران است
و آفرین من بر همت والای ستارخان !
ستارخان کشور ایران را زنده ساخت
و دین ملی خویش را پرداخت .
در جنگ دلیری و مردانگی نمود
و عین الدوله را رسوای جهان کرد .
او پروانه ای نبود که از شعله بگریزد . . .
پس آفرین بر همت والای ستارخان !
آفرین ، ای تبریزیان ، چه خوب به عهد خود وفا کردید !
دوست و دشمن ستایشگر و ثناگوی شماست .
زنده و پاینده باش ای سردار بزرگ !
پیامبر اسلام در بهشت بر تو می بالد
زیرا خدمت تو به اسلام و انسانیت بود . . .
ای آفرین بر همت والای ستارخان !
_____________________________
پانوشت :
از صبا تا نیما ، یحیی آریان پور، صفحه 58 ، و برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به کتاب : هوپ هوپ نامه ، باکو 1977 ، ترجمه از : احمد شفایی .
میرزا علی اکبر طاهر زاده صابر ، شاعر بزرگ ملی آذربایجان قفقاز ، سراینده ی فکاهیات اجتماعی و انقلابی و همکار دائمی روزنامه ی ملانصرالدین ، در سی ام ماه مه 1862 م ( 1279 ه ق ) در شماخی ، یکی از شهرهای قدیمی و تجارتی شیروان ، به دنیا آمد .
پدرش مشهدی زین العابدین پیشه ی بقالی داشت و مرد دینداری بود . صابر در چنین محیطی با تسبیح و نماز و روزه و اشتغال به واجبات دینی پرورش یافت و دوره ی طفولیت و جوانی را در دامان دشت و جنگل و چمن گذراند . . . و هنگامی که نخستین نوای انسانیت در کشورش بلند شد ، او " در سکوت تجلیات عرفانی مستغرق بود . "
صابر در هشت سالگی به مکتب رفت . در مکتب از دست آخوند و در خانه از پدر و مادر کتک ها خورد و زجرها کشید .
در اواخر قرن نوزدهم میلادی پیشرفت مهمی در فرهنگ و مطبوعات قفقاز به وجود آمد و در باکو و شماخی و نوخا مدارس جدیده دایر شد . صابر در دوازده سالگی به مدرسه ای که انجمن ایالتی باکو تأسیس کرده بود ، وارد شد و این امر در تکمیل معلومات و انکشاف استعداد شاعری او بسیار سودمند افتاد . در آن زمان شاعر سید عظیم شیروانی (1835 -1888 م ) در این مدرسه معلم زبانهای آذربایجانی و فارسی و عربی بود . صابر در ضمن تحصیل ، اشعار نظامی و فضولی و شعرای دیگر را مطالعه و از بر می کرد ، خود شعر می ساخت و اشعار فارسی را ترجمه می کرد و شیروانی آنها را می خواند و اصلاح می کرد و بدین قرار میل و رغبت صابر به شعر و شاعری هر روز افزون تر می شد .
بعد از یکی دو سال که خواندن و نوشتن ترکی و فارسی را آموخت ، پدرش وی را از رفتن به مدرسه بازداشت و در دکان خود به کار گماشت . این امر بر صابر ، که شیفته ی درس و تحصیل ادبیات بود ، گران آمد و در میان پدر و پسر اختلاف افتاد . تا جایی که پدرش دفتر اشعار او را پاره کرد .
صابر تا بیست و دو سالگی دنبال کار و پیشه ای نرفت و اوقات خود را با شعر و کتاب گذراند . در سال 1884 م ( 1301 ه ق ) به عنوان زیارت مشهد رضا (ع) عازم سفر شد و مشهد و سبزوار و نیشابور و سمرقند و بخارا و جاهای دیگر را سیاحت کرد و بعد سفری نیز به کربلا رفت و پس از مراجعت با دختری از خویشان خود ازدواج کرد و زندگانی او به علت کثرت افراد خانواده دچار اختلال گشت و از ناچاری در حدود سال 1890 م دکان صابون پزی در پیش گرفت تا لا اقل چرک ظاهری آنان را بشوید . "
صابر با این همه گرفتاری گاهی شعر می سرود ، اما تأثیر تحصیل در مکاتب قدیمه و گذشته ی محصور با خرافات و تعصبات مدتها از تجلی قریحه ی واقعی او مانع بود و نمی گذاشت از زنجیر سنن شعر کلاسیک رهایی یابد . بدین قرار تا اوایل قرن بیستم میلادی منحصراٌ قصیده و غزل می ساخت ولی با این همه در اشعار او روح خنده و شادی و شوخی و انتقاد از اوضاع نمایان بود .
بعد از شکست روس از ژاپون و پس از حادثه ی نهم ژانویه ی 1905 ( یکشنبۀ خونین ) در سرتاسر روسیه و ایالات تابعه ی آن ، از جمله در باکو ، آتش انقلاب شعله ور گردید و در نتیجه ی انقلاب ، ادبیات و هنرهای زیبا از تئاتر و موسیقی و نقاشی تا حد زیادی رونق یافت و چنانکه گفتیم جلیل محمد قلی زاده در سال 1906 م نخستین روزنامه ی فکاهی را به نام ملا نصرالدین انتشار داد و روشنفکران را در پیرامون خود جمع کرد .
صابر هم به این جبهه ی ادبی پیوست و اشعار وی از شماره ی 8 ( 26 مه 1906 م ) د راوراق ملانصرالدین منتشر گردید . ناله ی شاعر که از میان شعله های سرخ انقلاب سر کشیده بود ، در تمام کشورهای شرق شنیده شد ، و به بازارها و کوچه ها و کلبه های روستایی راه یافت و در کاخ شاه و سرای سلطان طنین انداخت .
فکاهیات صابر اگرچه با امضاهای مستعار و گاهی بی امضا چاپ می شد ، اما مردم همه احساس می کردند که این اشعار جز سروده صابر نیست . این بود که تیرهای طعن و لعن و خصومت از هر سو بر سرش می بارید و زندگانی وی را ، که از اول هم تعریفی نداشت ، روز به روز تلخ تر و ناگوارتر می کرد تا جایی که به قول خود او در این هنگام وضع یک " زندانی محکوم به اعمال شاقه " را داشت . اما صابر طعن و لعن و تکفیر را به جان خریده بود . او یک دم از خدمت به خلق غفلت نداشت و " پاداش خدمات خود را تا روز مرگ از وجدان خود گرفت ".
صابر در سال 1908 م مدرسه ای در شماخی باز کرد ، اما آن مدرسه بیش از یک سال دوام نکرد و باز شاعر دچار فقر و تنگدستی شد .
سالهای 1908 تا 1910 م دوره ی پر شور نویسندگی صابر بود . وی قریب یک ثلث از اشعار خود را در این سالها سروده و بیشتر اشعارش درباره ی ایران و عثمانی ، راجع به این دوره است .
شاعر در اوایل سال 1910 م به قصد تهیه ی کار به باکو رفت . در آنجا صبح ها در یکی از مدارس مناطق نفتی درس می داد ، با مطبوعات همکاری می کرد ، برای روزنامه ها شعر و مقاله می فرستاد و در چاپخانه ها کار می کرد . بدین سان عمر گرانمایه ی خود را با فقر و بدبختی گذرانید تا در پاییز سال 1910 م به بیماری سل گرفتار شد و سرانجام در 12 ژوئیه ی سال 1911 م ( 1329 ه ق ) برای همیشه چشم از جهان بربست .
بعد از مرگ صابر و به خصوص پس از سالهای انقلاب اکتبر ، مردم آذربایجان شوروی از وی تجلیل شایان کردند : در سال 1919 م کتابخانه ای در باکو به نام او تأسیس شد که کانون فرهنگی و مرکز اجتماع روشنفکران گردید . در 28 آوریل 1922 م بنای یادگاری برای او برپا گشت و چند مدرسه و کتابخانه و باشگاه و مزرعه ی اشتراکی و باغ و خیابان و میدان به نام او خوانده شد و روبروی دارالفنون تربیتی شهر شماخی مجسمه ی تمام تنه ی او بر پا گردید .
مجموعه ی اشعار صابر ، که به تفاریق در روزنامه ی ملانصرالدین و دیگر روزنامه های قفقاز منتشر شده بود ، به نام هوپ هوپ نامه ( یعنی هدهدنامه ) مکرر در آذربایجان شوروی و آذربایجان ایران چاپ شده و به زبانهای روسی و زبانهای کشورهای اتحاد شوروی ترجمه گردیده و شرح و تفسیر و انتقادات زیادی درباره ی صابر و هنر شعری او نوشته شده است .
صابر ، اگرچه در بدبختی زیست و به بیچارگی مرد ، از حیث زندگی ادبی مرد خوشبختی بود . او در دوره ای ظهور کرد که حوادث روزگار به یاری او شتافت و قدرت و استعداد هنری وی را که مدتها چون اخگر فروزانی در زیر خاکستر پنهان مانده و به غزلسازی و قصیده سرایی گذشته بود ، یکباره نمایاند و تاریخ نام وی را در جرگه ی هنرمندان انقلاب نخستین روس ثبت کرد .
شاعر هنگامی که از سوانح بزرگ اجتماعی و بین المللی مانند انقلاب ایران و عثمانی ، که بعد از سال 1905 به وقوع پیوستند ، سخن می گوید تجارب تلخ تاریخی انقلاب نخستین روسیه را همیشه در مد نظر دارد . درسهای انقلاب را مکرر به خاطر خوانندگان می آورد و اهمیت این درسها را در انکشاف حوادث آینده خاطر نشان می کند . به طور خلاصه انقلاب 1905 در جهان بینی اجتماعی و تاریخی صابر و تشکیل عقاید انقلابی و دموکراتیک او تأثیرات عمیق و کلی به جای گذاشته است .
صابر از هر مطلبی که سخن می گوید مرجع و معادش یکی است : مردم و سرنوشت مردم . هنگامی که از ظلم و بی عدالتی ، از مفاسد اجتماعی و خلاصه جهات منفی زندگی انتقاد می کند ، همیشه از آرمانهای بزرگ و ارجمندی که بنیاد آنها بر مردم دوستی و نوع پروری است الهام می گیرد . صابر زندگی پست و حقیر را به نام زندگی بلندی که آرزومند آن است ، رد و انکار می کند . شعر صابر ، شعر نیک بختی و روشنایی ، ترانه ی زندگی آزاد و آبرومند و نجیبانه است .
صابر از حیث مضامین اشعار و خصوصیات هنریش شاعری است رئالیست و مجدد که انقلابی در ادبیات آذربایجان و دوره ی جدیدی در طنز نویسی کشور خود و بعضی کشورهای شرق پدید آورده است .
صابر و انقلاب مشروطه ی ایران – بیدار شدن شعور سیاسی در شرق و جنبش ستمدیدگان ایران و عثمانی و مبارزه ی آنان در راه تحصیل آزادی اصولاً برای مردم قفقاز مایه ی خشنودی بود . گذشته از علایق اقتصادی و سیاسی و فرهنگی این دو سرزمین ، اکثر روشنفکران قفقاز در مراکز عمده ی شرق تعلیم یافته و با ملت ایران به خصوص هم نژاد و هم خون بودند و بنابراین نه تنها نمی توانستند به سرنوشت ایران بی اعتنا باشند ، بلکه مبارزه با استبداد و ارتجاع و کمک به بیداری مردم ایران یکی از آرزوهای سیاسی و مرامی آنان شمرده می شد .
هنگامی که جنبش دموکراتیک در ایران نیرو گرفت ، مسائلی که با این جنبش ارتباط داشت یکی از موضوع های اساسی نویسندگان و جراید مترقی و آزادی خواه قفقاز شد .
جلیل محمد قلی زاده ، پیش از آنکه روزنامه ی ملانصرالدین را انتشار دهد ، طی مقالاتی به عنوان " بی نصیب " و " دعای خیر " و جز آن زحمتکشان ایران و آذربایجان را به مبارزه با استبداد و آموختن منطق انقلابی دعوت می کرد و عباس صحت منظومه ی غیرت احمد را درباره ی دلیریها و فداکاری های یک کارگر وطن پرست آذربایجانی در زدوخوردهای انقلابی به وجود آورده بود .
اما سهم صابر در این کوشش ها بیش از دیگران بود . وی که به علت سانسور شدید نمی توانست آشکارا و به طور مستقیم از سیاست تزاریسم و حوادث انقلاب روس سخن گوید ، ناچار پیشامدهای ایران و عثمانی را برای تبلیغ افکار انقلابی دستاویز قرار داده در سروده های خود به استبداد و ارتجاع این دو کشور می تاخت و بدین وسیله من غیر مستقیم از سیاست مداخله جویانه ی حکومت تزار در امور ایران انتقاد می کرد .
چنان که می دانیم حکومت تزار دشمن سرسخت و بی امان انقلاب ایران بود و با وسایل عدیده حتی با اعزام نیروی نظامی به اختناق افکار آزادی خواهی می کوشید و مطبوعات طرفدار تزار از جمله نوویه ورمیا فریاد می کشیدند که روشنفکران قفقاز به انقلاب ایران اظهار علاقه می کنند و داوطلب به ایران می فرستند که دوش به دوش ایرانیان با قوای دولتی بجنگند " گویا فراموش کرده اند که تبعه ی روس هستند ."
در چنین وضعی می توان ارزش سیاسی اشعار صابر را درک کرد که با وجود اقامت در قفقاز ، که از هر حیث زیر سلطه و نفوذ روسیه ی تزاری بود ، با خلق آزادی خواه ایران همصدا شده از انقلاب ایران طرفداری می کرد .
عباس صحت ، یکی از شرح حال نویسان صابر گوید :
" . . . اشعار صابر در این پنج سال بیش از یک اردوی مسلح در پیروزی مشزوطیت ایران مؤثر افتاد . "
جای تأسف است که ادبا و ارباب قلم ما مطبوعات قفقاز و به خصوص مقالات و داستان های ملانصرالدین و اشعار طنزی صابر را درباره ی ایران کمتر مطالعه کرده اند و تأثیر و اهمیت آنها را در انقلاب ایران به خوبی بررسی نکرده اند .
صابر اطلاعات و معلومات تاریخی کافی درباره ی ایران داشت ، در جوانی به کشور ایران مسافرت کرده و با زندگی ایرانیان آشنا شده بود . از استبداد مطلق شاه ، خودسری خانان و مالکان یا نفوذ روز افزون سرمایه های خارجی و عقب ماندگی سیاسی و اقتصادی و فرهنگی این کشور باخبر بود . وضع رقت بار دهقانان زحمتکش ایرانی را ، که از فشار اربابان به تنگدستی و گدایی افتاده و برای جستجوی کار به مراکز صنعتی قفقاز ( آن سوی رود ارس ) رو می آوردند ، به رأی العین می دید و به خصوص از سال 1905 م به بعد مانند سایر هوشمندان قفقاز حوادث ایران را پا به پا دنبال می کرد و مجموع این معلومات و مشهودات و تأثرات بود که سنگ بنیان اشعار بی نظیر صابر درباره ی ایران را تشکیل می داد .
هنر بزرگ صابر در آن است که وقایع مهمی را که در آن روزگار در کشور ایران روی می داد ، به درستی ارزیابی کرده و آنگاه با قلمی سرشار از صدق و صفا به رشته ی نظم در آورده و حتی در بعضی موارد اتفاقات آینده را پیشگویی کرده است .
صابر که اعلامیه ی اکتبر 1905 و سیاست دو پهلو و مزورانه ی دولت و مجالس قانون گذاری روسیه را به خاطر داشت ، روزی که شاه ایران فرمان مشروطه را امضا کرد ، به حکم تجارب تلخ تاریخی می توانست پیش بینی کند که این همه جز نمایشی به قصد اغفال مردم و خفه کردن جنبش های مشروطه خواهی نیست و آزادی های فریبنده ای که به ظاهر اعطا شده روزی عملا پس گرفته خواهد شد .
گمان می رود که در حسن قضاوت صابر درباره ی ماهیت انقلاب ایران و تصویر صحیح حوادث آن عوامل دیگری هم در کار بوده و مثلاً آشنایی او با عزیز بیگوف ، یکی از رهبران سازمان حزب " همّت " ، که ارتباط نزدیک با انقلاب ایران داشت ، در طرز تشخیص وی تأثیر مثبت داشته است .
به هر حال چنان که گفتیم ، در سال های 1905 تا 1911 م حوادث انقلاب ایران یکی از موضوع های اساسی طنز گویی صابر بود . شاعر در این مدت نزدیک به بیست قطعه شعر درباره ی انقلاب ایران سروده و می توان گفت که همه ی مرحله های انقلاب ، از چگونگی پیدایش جنبشها ، تشویش محمد علی شاه و طرفداران او ، دلیری های فدائیان و مجاهدان ، سستی و بی حالی مجلس شورای ملی ، استمداد شاه از دولت روس و امپریالیست های اروپا ، سرسپردگی بعضی از روحانیان به مرتجعین و بالاخره شکست انقلاب سطر به سطر در آثار وی انعکاس یافته است .
تا جایی که بر ما معلوم است نخستین اثر صابر در این موضوع قطعه ای است با مطلع " من بلمز ایدم بخت ده بو نکبت اولورمش " که در 24 نوامبر سال 1906 م در روزنامه ی ملانصرالدین چاپ شده است . این قطعه را صابر از زبان میرزا حسن مجتهد ، هنگامی که مشروطه خواهان آذربایجان او را از تبریز بیرون کردند ، سروده است .
در بهار سال 1325 ه ق میرزا علی اصغر خان امین السلطان ، یکی از بزرگترین مسببین بدبختی ایران که در جمادی الثانی سال 1321 ه ق از کشور تبعید شده بود ، پس از سه سال و نیم دوباره به ایران فرا خوانده شد و نمایندگان مجلس به علت سستی و بی حالی تصمیم مؤثری در این باره نگرفتند . صابر به دستاویز این پیشامد شعرهای زیر را در سرزنش ایرانیان سرود و در 12 مه 1907 م ( موقعی که دومای دوم روس دچار بحران و در شرف انحلال بود ) در روزنامه ی ملانصرالدین چاپ کرد :
هه دی گوروم نه اولدی بس ، آی بالام ادعا لرین ؟
دوتمش ایدی یری گوگی ناله لرین ، نوالرین ،
یوقسا قانوبدا عیبوی بوشلامسان ادالرین ؟
ایمدی حریف ، سوزهمان من دیه ن اولدی اولمادی ؟
انجمن اهلنین ، قوچاق ! سن دیمدینمی برتکی
ویرمیه جک رضا ، گله اولکه مزه " اتابک " ی ؟
نولدی که تز بوشالدی بس ایش گورن انجمنده کی ؟
کهنه قاپوهمان دابان ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
سن اودگلمیدین دیدین واربزیم اتحادمز ؟
من ده یا دندادر ؟ دیدیم : یوق بونا اعتمادمز ؟
بغضه ، نفاقه در بزیم غیرت و اجتهادمز .
پرده آچلدی ناگهان من دیه ن اولدی اولمادی ؟
پس از آن که اتابک در ماه رجب 1345 ه ق به دست عباس آقا ، مجاهد آذربایجانی ، کشته شد ، کسی به امضای محمد محمد زاده در روزنامه ی تازه حیات تفلیس خطاب به روزنامه ی ملا نصرالدین اشعاری سرود که ترجیح بند آن چنین بود " سن دیه ن اولدی بزدیه ن ؟ " و نیز روزنامه ی آذربایجان تبریز این مطلب را عنوان کرد و به اشعار صابر چنین پاسخ داد :
هه گوروسن یرنده در بر به برا دعامزی ،
گورنیجه مستجاب ایدوب تاری بزیم دعامزی !
و یردی کمال لطف ایله مطلب و مدعامزی .
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
انجمن اهلنون دیدون غیرت و همتی گرگ
سن سایانی کناره قوی ، گور که نلرسا یار فلک
من دیمه دیم اتابکون واردی باشنده بر کلک ؟
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
من دیمه دیم که ویرمیون یول بود یاره هر کسی ،
هر گلنه تانتمیون انجمن مقدسی ؟
من دیمه دیم که صبرایله گور نه چخار نتیجه سی ؟
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
سالمشیدی تزلزله جانمی و اوطن سسی ،
گلدی قولاغه ناگهان قاصد خوش سخن سسی :
نالادیلار اتابکی باتدی بو نشئه دن سسی .
ایمدی نیجه اولدی ملاعمو ، من دیه ن اولدی اولمادی ؟
صابر دوباره در روزنامه ی ملانصرالدین به تاریخ دوم اکتبر 1907 م به این اشعار پاسخ نوشت . در این شعر صابر به بعضی آزادی خواهان خوش باور می خندد و به ملت ایران توصیه می کند که از پای ننشینند و از مبارزه و کوشش خسته نشوند . چند بند آن چنین است :
لوغالاشوب آگورمه مش ! چو خدا بیله فریلداما ،
تربیه سزاوشاق کیمی بوش بوشنا هریلداما ،
باش قولاغین دوز لمیوب چو خدا باسوب گویلداما ،
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن المیوب هله .
منتظم اولمامش عمل رونق کار اولورمی یا ؟
صبح طلوع ایتمه مش وقت نهار اولورمی یا ؟
برگل آچیلماق ایله ده فصل بهار اولورمی یا ؟
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
قتل ایلدیز اتابکی ، منکه بوامری دانمرام ،
وارگنه مین اتابکز ، یوخسا عمل لی قانمرام ؟
کهنه قاپو بوتیزلیگه تازه لشه ، اینانمرام .
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
گیرم اتابک اولدی ده ، توپ و تفنگنزهانی ؟
بحر عمیق حرب ده کشتی جنگنزهانی ؟
اسگی حمام در اسگی طاس ، پس ینی رنگنزهانی ؟
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
سویله منه وزارت مالیه نزدوز لدی می ؟
یا اوزون ال ، اوزون پاپاغ قسسالا شوب گودلدی می ؟
اولکه نزه شمند و فریول تا پا بیلدی گلدی می ؟
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله .
دارشفای طهر انین گیت ایله برسیاحتین ،
میرزا ابوالحسن خانین گور روش طبابتین ،
تن یاری بولدی زهرایله یکسر عجم جماعتین
دینمه ، دانشما ، یات بالام ! سن دیه ن اولمیوب هله !. .
باز آذربایجان پاسخی داد که چند شعر آن این است :
گراولالیم آخوش دماغ ، عازم کوی ملک ری
ممکن اولورمی بویولی بردن ایدک تمام طی ؟
ترکی دیریواش یواش ، لفظ عرب شوی شوی .
سنده که یوخدی حوصله ، دینمه ، دانشما ، صبرایله !
سن دییسن که قیش گونی موسم فروردین اولا ،
من دیرم که فصل دی گیتمسه کیم امین اولا .
با خماریائی سوزلره ، قلب گرگ امین اولا
سنده که یوخدی حوصله ، دینمه ، دانشما صبر ایله !
چو خلاری اولکه دن قراخ باخدی بزه هر لدادی
اسگی قاپی دابانی تک بر نفسه جر لدادی
دور زمانی گورمه دن فرفراتک فرلدادی .
سنده که یوخدی حوصله ، دینمه ، دانشما ، صبرایله .
شعر صابر به نسبت حوادث و افرادی که تصویر می شد و پا به پا با پیشرفت و شکست انقلاب ، لحن و آهنگ خود را تغییر می داد . در سخنان وی گاه ، از پیروزی آزادی خواهان ، آثار سرور و نشاط پدیدار است و گاه ، از احساس خطر و تهلکه ، تشویش و اضطراب و زمانی ، بر اثر شکست و مغلوبیت ، علائم غم و اندوه .
در طنزهای صابر ماهیت حکومت مطلقه ، ظلم و فساد اجتماعی ، سیاست داخلی و خارجی دولت و چهره ی شاه مستبد و سران و سرداران و روحانی نمایانی مانند ظل السلطان ، سپهدار ، میرهاشم و دیگران همچنان که بوده اند ، ترسیم شده است .
شعر صابر نشان می دهد که محمد علی شاه قاجار – کسی که اسلاف خود را نمی پسندید ، و پدرش مظفرالدین شاه را یک مرد ملای بی خبر از سیاست و جدش ناصرالدین شاه را مردی نا آگاه به خیر و شر خود می خواند – خود نیز نه تنها از هر جهت راه و رسم پدران خود را در مملکتداری پیش گرفته ، بلکه پادشاهی است به مراتب از آنان پست تر و زبون تر . در بیان صابر " ممده لی " تمثال زنده ی یک سلطان حیله گر ، نادان ، دروغگو ، فاسد و رشوه خوار است .
قسمت دوم از سلسله اشعار صابر درباره ی ایران آنهایی است که کشمکش میان مردم سرسخت و ارتجاع بی امان و دلیری های ستارخان و پیرامونیان وی را تصویر و ترنم می کند . در این اشعار چهره ی حقیقی حوادث و نشانه ی خوشبینی به نتایج کار نمایان است .
ستایش صابر از ستارخان – ستارخان مردی بود دلیر و بی باک و از جان گذشته و در همان حال مدبر و محتاط ، در فنون جنگ ورزیده و به درستکاری و حقشناسی و گذشت و تعصب ممتاز و بسیار متدین و وطن پرست . با همین صفات بود که از همان روزهای اول قیام آذربایجان ، آوازه ی ستارخان و داستان دلیری های او در سراسر کشور پیچید و حتی از مرزهای ایران نیز گذشت . شاه برای سر او جایزه معین کرد ، اما انجمن سعادت برای او نشان فرستاد . مشروطه خواهان ایران وی را " سردار ملی " و مطبوعات روس و اروپای غربی " پوگاچف آذربایجان " و " گاریبالدی ایران " نامیدند و مردم درباره ی او شعرها و ترانه های بسیار ساختند . در این ترانه ها مردم آذربایجان ستارخان را به پایه ی قهرمانان ملی و پهلوانان افسانه ای رسانده بودند که " پیرهن از قرآن به تن دارد و تیر دشمن در او کارگر نیست . " خود او هم می گفت که " هر گلوله ای کارگر نیست و تیر اجل غیر از اینهاست . "
در چنین شرایطی بود که شعر صابر درباره ی ستارخان نیز منتشر شد . این شعر با دیگر اشعار صابر فرق داشت . شاعر اثر جدید خود را در بحر سنگین و مطنطن رمل سروده بود .
من حیفم می آید که ترجمه کامل این ستایش نامه ی شیوا را درباره ی مردم تبریز و سردار ملی ایران – هرچند که به شیوایی و روانی اصل آن نخواهد بود – به خوانندگان فارسی زبان ندهم :
ای خواننده ، از دیدن وجدم مرا دیوانه مپندار ،
و نعره ی شوریده ام را وهم مینگار .
شاعری هستم که طبعم چون دریا و شعر ترم دردانه است
و عیش و خوشیم آزادی و آزادگی .
شیدایی من برای دلاوران است
و آفرینم بر همت والای ستارخان .
چون مجلس ملی را در تهران ویران ساختند
مردم آذربایجان با ستارخان پیمان بستند
تا از استبداد و بیداد نفرت کنند
و در راه ملت و میهن جان سپارند .
آیه ی " ذبح عظیم " برای چنین قربانیان است
و آفرین من بر همت والای ستارخان !
خدا مردم آذربایجان را یاری کرد
تا بر ضحاک آل قاجار بشورند .
درود بر روان پاک شهیدانی
که خونشان خاک تبریز و تهران را گلگون کرد !
جایگاه آنان بهشت برین است
و آفرین من بر همت والای ستارخان .
بنگرید که ستارخان به چه کاری دست زده ،
که نه " شاه " و " وزیر " بل همه ی دنیا را " مات " کرده است .
بر شرف اسلام و ناموس وطن افزوده
و شأن و اعتبار و ملیت خود را به اثبات رسانده است .
اکنون چشم جهانیان به سوی ایران است
و آفرین من بر همت والای ستارخان !
ستارخان کشور ایران را زنده ساخت
و دین ملی خویش را پرداخت .
در جنگ دلیری و مردانگی نمود
و عین الدوله را رسوای جهان کرد .
او پروانه ای نبود که از شعله بگریزد . . .
پس آفرین بر همت والای ستارخان !
آفرین ، ای تبریزیان ، چه خوب به عهد خود وفا کردید !
دوست و دشمن ستایشگر و ثناگوی شماست .
زنده و پاینده باش ای سردار بزرگ !
پیامبر اسلام در بهشت بر تو می بالد
زیرا خدمت تو به اسلام و انسانیت بود . . .
ای آفرین بر همت والای ستارخان !
_____________________________
پانوشت :
از صبا تا نیما ، یحیی آریان پور، صفحه 58 ، و برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به کتاب : هوپ هوپ نامه ، باکو 1977 ، ترجمه از : احمد شفایی .
mardi 3 août 2010
جهانگرد ایتالیایی پیترو دلا وله از ویکی پدیا
Pietro della Valle was born on 2 April 1586 in Rome from a wealthy noble family.
His early life was divided between the pursuits of literature and arms. He was a cultivated man, who knew Latin, Greek, Greek mythology, and the Bible. He also became a member of the Roman academy of the Umoristi, and acquired some reputation as a versifier and rhetorician. Mario Schipano, a professor of medicine in Naples suggested the idea of travelling in the East to Pietro as an alternative to suicide in response to disappointment in love. It was this last who received the letters, a sort of diary, from Pietro's travels.
Before leaving Naples, he took a vow of pilgrimage to the Holy Land. He left Venice by boat from on the 8th of June 1614 and reached Constantinople; he remained there for more than a year and acquired a good knowledge of Turkish and a little Arabic. On the 25th of September 1615 he went to Alexandria with a suite of nine persons, because he travelled always as a nobleman of distinction, and with every advantage due to his rank. From Alexandria he went on to Cairo, and, after an excursion to Mount Sinai, left Cairo for the Holy Land. He arrived there on the 8th of March 1616 in time to take part to the Easter celebrations at Jerusalem.
After visiting the holy sites, Pietro travelled from Damascus to Aleppo. After seeing a portrait of the beautiful Assyriann Christian princess Maani, he went to Baghdad. Afterward, he visited Persia (The first documented ancestors of the Persian cats were imported from Persia into Italy in 1626 by Pietro della Valle); which was at that time in war with Turkey, so he had to leave Baghdad on the 4th of January 1617. Accompanied by his wife he proceeded by Hamadan to Isfahan, and joined Shah Abbas in a campaign in northern Persia, in the summer of 1618. Here he was well received at court and treated as the shah's guest.
On his return to Isfahan he began to think of going back home through India rather than adventure himself again in Turkey, but the state of his health and the war between Persia and the Portuguese at Ormuz generated problems. In October 1621 he left Isfahan, visited Persepolis and Shiraz and made his way to the coast. But it was not until January 1623 that he found a passage for Surat on the English ship Whale, Captain Nicolas Woodcock.
He sejourned in India until November 1624, his headquarters being Surat and Goa. In India Pietro Della Valle was introduced to the King Vekatappa Nayaka of Keladi, South India by Vithal Shenoy, the chief administrator of those territories.The accounts of his travels are one of the most important sources of history of the region.
He was at Muscat in January 1625, and at Basra in March. In May he started by the desert route to Aleppo, and boarded on a French ship at Alexandretta. He reached Cyprus and finally Rome on the 28th of March 1626. There, he was received with many honors, not only from the literary circles but also from the Pope Urban VIII, who appointed him a gentleman of his bedchamber. The rest of his life was uneventful; he married as his second wife a Georgian orphan of a noble family, Mariuccia (Tinatin de Ziba), who had been adopted by his first wife as a child, travelled with him and was the mother of fourteen children. He died in Rome on the 21st of April 1652.
By 1665 the portion of his "Travels" dealing with India and with his return had been translated into English. They contain accounts of his discussions with "Hindoo" brahmins about whether the Egyptians or Indians first came up with the concept of reincarnation, a dialogue with a woman who invited him to her upcoming sati, a description of the barefoot Queen of Olaza, who was out on the embankments giving directions to her engineers--and many other bits of first-rate ethnography.
Della Valle also composed some vocal and instrumental music and was a librettist.
[edit] Works
"Funeral Oration on his Wife Maani", whose remains he brought with him to Rome and buried there (1627)
Account of Shah Abbas (1628)
The Travels in Persia (2 parts) were published by his sons in 1658, and the third part (India) in 1663.
[edit] Sources
The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001
This article incorporates text from the Encyclopædia Britannica, Eleventh Edition, a publication now in the public domain.
See these works for excerpts of the early English translation and for further information:
http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00generallinks/dellavalle/index.html
R. Amalgia, 'Per una conoscenza piii completa della figura e dell'opera di Pietro della Valle', Rendiconti delVAccademia dei Lincei, series vin, vol. vi, 1951, 375-81.
L. Bianconi, Viaggio in Levante di Pietro della Valle, Florence, 1942
P. G. Bietenholz, Pietro della Valle 1586-1652: Studien zur Oeschichte der Orientkenntnis und des Orientbildes im Abendlande, Basel-Stuttgart, 1962
Wilfrid Blunt, Pietro's pilgrimage: a journey to India and back at the beginning of the seventeenth century, London, 1953.
I. Ciampi, Della vita e delle opera di Pietro della Valle, il Pellegrino, Rome, 1880
E. Rossi, ' Pietro della Valle orientalista romano (1586-1652) ', Oriente Moderno, XXXIII, 1953, 49-64
________, 'Versi turchi e altri scritti inediti di Pietro della Valle', Rivista degli Studi Orientali, xxn, 1947, 92-8
A complete edition of della Valle's letters to Mario Schipano is by G. Gancia, Viaggi di Pietro della Valle, il Pellegrino, Brighton, 1843
Other letters from Persia have been edited by F. Gaeta and L. Lockhart, viaggi di Pietro della Valle: Lettere dalla Persia, vol. I, Rome, 1972.
John Gurney has two informative articles on della Valle: One is J. D. Gurney. “Pietro della Valle: The Limits of Perception” in Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 49 (1986), no. 1, pp. 103–116; the other one is his entry in the Encyclopedia Iranica
[edit] See also
García de Silva Figueroa
Retrieved from "http://en.wikipedia.org/wiki/Pietro_Della_Valle"
Categories: 1586 births 1652 deaths People from Rome (city) Italian explorers Explorers of Asia Italian composers Baroque composers
Hidden categories: Wikipedia articles incorporating text from the 1911 Encyclopædia Britannica
His early life was divided between the pursuits of literature and arms. He was a cultivated man, who knew Latin, Greek, Greek mythology, and the Bible. He also became a member of the Roman academy of the Umoristi, and acquired some reputation as a versifier and rhetorician. Mario Schipano, a professor of medicine in Naples suggested the idea of travelling in the East to Pietro as an alternative to suicide in response to disappointment in love. It was this last who received the letters, a sort of diary, from Pietro's travels.
Before leaving Naples, he took a vow of pilgrimage to the Holy Land. He left Venice by boat from on the 8th of June 1614 and reached Constantinople; he remained there for more than a year and acquired a good knowledge of Turkish and a little Arabic. On the 25th of September 1615 he went to Alexandria with a suite of nine persons, because he travelled always as a nobleman of distinction, and with every advantage due to his rank. From Alexandria he went on to Cairo, and, after an excursion to Mount Sinai, left Cairo for the Holy Land. He arrived there on the 8th of March 1616 in time to take part to the Easter celebrations at Jerusalem.
After visiting the holy sites, Pietro travelled from Damascus to Aleppo. After seeing a portrait of the beautiful Assyriann Christian princess Maani, he went to Baghdad. Afterward, he visited Persia (The first documented ancestors of the Persian cats were imported from Persia into Italy in 1626 by Pietro della Valle); which was at that time in war with Turkey, so he had to leave Baghdad on the 4th of January 1617. Accompanied by his wife he proceeded by Hamadan to Isfahan, and joined Shah Abbas in a campaign in northern Persia, in the summer of 1618. Here he was well received at court and treated as the shah's guest.
On his return to Isfahan he began to think of going back home through India rather than adventure himself again in Turkey, but the state of his health and the war between Persia and the Portuguese at Ormuz generated problems. In October 1621 he left Isfahan, visited Persepolis and Shiraz and made his way to the coast. But it was not until January 1623 that he found a passage for Surat on the English ship Whale, Captain Nicolas Woodcock.
He sejourned in India until November 1624, his headquarters being Surat and Goa. In India Pietro Della Valle was introduced to the King Vekatappa Nayaka of Keladi, South India by Vithal Shenoy, the chief administrator of those territories.The accounts of his travels are one of the most important sources of history of the region.
He was at Muscat in January 1625, and at Basra in March. In May he started by the desert route to Aleppo, and boarded on a French ship at Alexandretta. He reached Cyprus and finally Rome on the 28th of March 1626. There, he was received with many honors, not only from the literary circles but also from the Pope Urban VIII, who appointed him a gentleman of his bedchamber. The rest of his life was uneventful; he married as his second wife a Georgian orphan of a noble family, Mariuccia (Tinatin de Ziba), who had been adopted by his first wife as a child, travelled with him and was the mother of fourteen children. He died in Rome on the 21st of April 1652.
By 1665 the portion of his "Travels" dealing with India and with his return had been translated into English. They contain accounts of his discussions with "Hindoo" brahmins about whether the Egyptians or Indians first came up with the concept of reincarnation, a dialogue with a woman who invited him to her upcoming sati, a description of the barefoot Queen of Olaza, who was out on the embankments giving directions to her engineers--and many other bits of first-rate ethnography.
Della Valle also composed some vocal and instrumental music and was a librettist.
[edit] Works
"Funeral Oration on his Wife Maani", whose remains he brought with him to Rome and buried there (1627)
Account of Shah Abbas (1628)
The Travels in Persia (2 parts) were published by his sons in 1658, and the third part (India) in 1663.
[edit] Sources
The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001
This article incorporates text from the Encyclopædia Britannica, Eleventh Edition, a publication now in the public domain.
See these works for excerpts of the early English translation and for further information:
http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00generallinks/dellavalle/index.html
R. Amalgia, 'Per una conoscenza piii completa della figura e dell'opera di Pietro della Valle', Rendiconti delVAccademia dei Lincei, series vin, vol. vi, 1951, 375-81.
L. Bianconi, Viaggio in Levante di Pietro della Valle, Florence, 1942
P. G. Bietenholz, Pietro della Valle 1586-1652: Studien zur Oeschichte der Orientkenntnis und des Orientbildes im Abendlande, Basel-Stuttgart, 1962
Wilfrid Blunt, Pietro's pilgrimage: a journey to India and back at the beginning of the seventeenth century, London, 1953.
I. Ciampi, Della vita e delle opera di Pietro della Valle, il Pellegrino, Rome, 1880
E. Rossi, ' Pietro della Valle orientalista romano (1586-1652) ', Oriente Moderno, XXXIII, 1953, 49-64
________, 'Versi turchi e altri scritti inediti di Pietro della Valle', Rivista degli Studi Orientali, xxn, 1947, 92-8
A complete edition of della Valle's letters to Mario Schipano is by G. Gancia, Viaggi di Pietro della Valle, il Pellegrino, Brighton, 1843
Other letters from Persia have been edited by F. Gaeta and L. Lockhart, viaggi di Pietro della Valle: Lettere dalla Persia, vol. I, Rome, 1972.
John Gurney has two informative articles on della Valle: One is J. D. Gurney. “Pietro della Valle: The Limits of Perception” in Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 49 (1986), no. 1, pp. 103–116; the other one is his entry in the Encyclopedia Iranica
[edit] See also
García de Silva Figueroa
Retrieved from "http://en.wikipedia.org/wiki/Pietro_Della_Valle"
Categories: 1586 births 1652 deaths People from Rome (city) Italian explorers Explorers of Asia Italian composers Baroque composers
Hidden categories: Wikipedia articles incorporating text from the 1911 Encyclopædia Britannica
dimanche 9 mai 2010
شیخ بهایی
[ شخصیت ادبی
بهائی آثار برجستهای به نثر و نظم پدید آوردهاست که علاوه بر فارسی و عربی، شامل ترکی هم میشدهاست. اشعار فارسی او عمدتاً شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات است. وی در غزل به شیوه فخرالدین عراقی و حافظ، در رباعی با نظر به ابو سعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری و در مثنوی به شیوه مولوی شعر سرودهاست. ویژگی مشترک اشعار بهائی میل شدید به زهد و تصوّف و عرفان است. بهترین منبع برای گردآوری اشعار بهائی، کشکول است تا جائی که به عقیده برخی محققان، انتساب اشعاری که در کشکول نیامدهاست به بهائی ثابت نیست. ازمثنوّیات معروف شیخ در زبان فارسی میتوان از اینها نام برد:
نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز (بر وزن مثنوی مولوی) در این اثر ابیاتی از مثنوی را نیز تضمین کردهاست).
نان و پنیر (بر وزن مثنوی مولوی) نزدیکترین مثنوی بهائی به مثنوی مولوی از نظر محتوا و زبان
شیر و شکر (اولین منظومة فارسی در بحر خَبَب یا مُتدارک). شیر و شکر بسیار جذاب است و با وجود مختصر بودن (۱۶۱ بیت در کلیات چاپ نفیسی و ۱۴۱ بیت در کشکول) سرشار از معارف و مواعظ حکمی با لحنی حماسی است.[۱۹]
مثنویهایی مانند نان و خرما، شیخ ابوالحشم و رموز اسم اعظم را نیز منسوب بدو دانسته اند[۲۰]
از نثر فارسی او تنها نمومهای که در دیوانهای چاپی آمدهاست رساله پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش است. بهایی در عربی نیز شاعر و زبان دانی چیره دست است و آثار نحوی و بدیع او در ادبیات عرب جایگاه ویژهای دارد که مهمترین و دقیقترین آنها اثر او در نحو به نام الفوائد الصمدیه است.
قصیده: معروفترین آن موسوم به وسیلة الفوز و الامان فی مدح صاحب الزّمان علیه السلام در ۶۳ بیت است که هرگونه شبههای را در دوازدهامامی بودن وی مردود میسازد.
ارجوزه سرایی : دو نمونه بی بدیل (هراتیة یا الزّهرة)[۲۱] و نیز (ریاض الارواح)[۲۲]
دوبیتی: دوبیتیهای عربی شیخ بیشتر در اظهار شوق نسبت به زیارت روضة مقدّسه معصومین علیه السلام است.
بخش مهمی از اشعار عربی شیخ لُغَز و معمّاست که بیانگر تسلط شیخ بر این حیطهاست. توانایی او در ایجاز و بیان معماگونه مطالب در آثاری چون رسائل پنجگانه اثنی عشرّیه، خلاصة الحساب، فوائد الصمّدیه، تهذیب البیان، الوجیزه فی الدرایه و همچنین تبحر او در صنعت لُغَز و تعمیه در آثاری چون لغزالزبده، لغزالنحو، لغزالکشّاف، لغزالصمدیه، لغزالکافیه و فائده مشهود است. نامدارترین اثر بهائی الکشکول، معروف به کشکول شیخ بهائی است که مجموعه گرانسنگی از علوم و معارف مختلف و آینه معلومات و مشرب بهائی محسوب میشود. بهائی در شمار مؤلفان پر اثر در علوم مختلف است و آثار او تماماً موجز و بدون حشو و زواید است. برجستهرین آثار چاپ شده:
مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین: (ارائه فقه استدلالی شیعه بر مبنای قرآن ،آیات الاحکام وحدیث است.
جامع عباسی: از نخستین و معروفترین رسالههای علمیه به زبان فارسی؛
حبل المتین فی اِحکام احکام الدّین : در فقه
الاثنا عشریه: در پنج باب طهارت، صلات، زکات، خمس، صوم و حج است.
زبده الاصول: شامل بیش از چهل شرح و حاشیه و نظم
الاربعون حدیثاً: معروف به اربعین بهائی
مفتاح الفلاح: در اعمال و اذکار شبانه روز به همراه تفسیر سورة حمد
حدائق الصالحین: (ناتمام)، شرحی است بر صحیفة سجادیه
حدیقة هلالیه: شامل تحقیقات و فوائد نجومی ارزنده
[ویرایش] شخصیت سیاسی
محمد بن حسین عاملی (شیخ بهایی) در مدت ۷۸ سال عمر خود با چهار تن از سلاطین صفوی معاصر بودهاست ولی عمده فعالیت سیاسی او در دورهٔ دو پادشاه آخر گذشته.
شاه طهماسب (۹۰۲ - ۹۵۴ خورشیدی) (از۹۶۶ (سال هجرت) تا ۹۸۴ق به مدت ۱۸ سال.)
شاه اسماعیل دوم (۹۸۴-۹۸۵ق) (به مدت یک سال و اندی.)
سلطان محمد خدابنده (۹۸۵-۹۹۵ق) (به مدت ۱۰ سال.)
شاه عباس اول (۹۹۵-۱۰۳۸ق) (تا ۱۰۳۱ق (سال رحلت) به مدت ۳۵ سال.)
او در سال ۹۶۶ق در حالیکه سیزده سال داشت به همراه پدر(از شاگردان مطرح شهید ثانی) از جبل عامل به سمت ایران مهاجرت کرد.
دلیل این مهاجرت از یکسو افزایش تهدیدات حاکمان عثمانی نسبت به شیعیان جبل عامل[۲۳] و از سوی دیگر احترام فراوان حاکمان آن زمان ایران (پادشاهان صفوی) به عالمان دینی بود، حاکمان صفوی با این کار ضمن ترویج دین و کمک به اقتدار سیاسی ایران به تحکیم سلطنت خود نیز کمک میکردند، عالمان شیعی نیز در این بستر مناسب ضمن ترویج مذهب تشیع اثنی عشری، از گسترش صوفیگری در جامعه آن زمان جلوگیری میکردند.[۲۴]
پس از سه سال اقامت در اصفهان، پدر با توجه به پیشینهٔ علمی و فقهی وبا توصیه شیخ علی منشار (شیخ الاسلام اصفهان) ، از سوی شاه طهماسب به صمت شیخ الاسلامی قزوین (پایتخت) منصوب شد
شیخآلاسلام مهمترین منصب روحانیت در آن دوره بوده*[۱] و وظیفهٔ آن رفع ظلم از مظلومان، امر به معروف و نهی از منکر و تحقیق و بیان احکام شریعت برای مردم بود. [۲۵]
شش سال بعد عنوان شیخ الاسلامی پایتخت از او گرفته شد و شیخالاسلامی مشهد و سپس هرات به او واگذار شد، نویسنده کتاب الهجرة العاملیة این اقدام شاه طهماسب را مصداق نفی بلد و تبعید سیاسی دانسته و دلیل آن را تلاش وی در احیا و اقامه نماز جمعه (که اقامه آن در عصر غیبت مورد اختلاف علما بود) در پایتخت صفویه میداند چرا که باعث شد دولتمردان صفوی احساس خطر کنند و او را مانند محقق کرکی مانع بزرگی در برابر خواستههای خود بدانند[۲۶]. سرانجام پدر در سال ((۹۸۳ق) ایران را به قصد زیارت حج ترک کرد و بعد از انجام مناسک حج به بحرین رفت، در آنجا اقامت گزید و(یک سال بعد وفات یافت[۲۷]
مدت این چهارده سال در پایتخت و در کنار پدر در مشهد و هرات بودن شیخ بهایی را با منصب و وظایف شیخالاسلامی آشنا ساخت و آماده پذیرش این منصب بعد از پدر نمود. شواهدی است که نشان میدهد سمت شیخالاسلامی هرات بعداز فوت پدربه پسر(شیخ بهایی) رسیدهاست، میرحسین بن حیدر کرکی (شاگرد شیخ بهایی) در روضات الجنات نقلی دارد که برداشت از آن این است که شیخ بهایی بعد از پدر، شیخالاسلام هرات شده*[۲]، که اگر این برداشت صحیح باشد سال وفات پدر (۹۸۴ق) و سال بعداز آن که سالهای آشوب و هرج و مرج در دربار بوده[۲۸] نمیتواند تاریخ اخذ این سمت باشد و احتمال دارد که شیخ بعد از این تاریخ به این سمت منصوب شده.
مؤلف الهجرة العاملیة در این مورد نیز معتقد است شیخ مانند پدراز مرکز سیاسی و قدرت (پایتخت) دور نگهداشته میشد[۲۹].
البته تأییدی بر این منصب شیخالاسلامی هرات در کتاب خیرالبیان وجود ندارد، آنچه درمورد این دوره از زندگی شیخ (جوانی) در خیرالبیان عنوان شده و قابل توجهاست این است که شیخ در عنفوان جوانی سفری طولانی مدت به بلاد اسلامی انجام داده[۳۰] و با توجه به اینکه در کتاب سلافة العصر مدت سفرهای شیخ را ۳۰ سال عنوان کرده . [۳۱]و با در نظر گرفتن اینکه آخرین سفر شیخ در سال ۱۰۱۵ق[۳۲]بوده میتوان احتمال داد که این سفر میتواند در همین سالها باشد یعنی ۹۹۴ یا ۹۹۶ که درآن موقع شیخ ۳۰ تا ۳۲ سال داشته است[۳۳].
[ویرایش] شیخ بهایی و شاه عباس اول
عمده فعالیتهای سیاسی شیخ بهایی در عهد شاه عباس اول صورت گرفت، شاه عباس بزرگترین پادشاه سلسله صفوی ضمن آنکه ایران را به اقتدار گذشتهاش بازگرداند، زمینهٔ رشد و شکوفایی خارقالعادهٔ فرهنگ، هنر و معارف دینی را نیز فراهم کرد. شاه عباس احترام زیادی برای علمای دین قایل میشد و در بیشتر امور از ایشان مشورت میجست، از جمله شواهد این امر انتخاب خلیفه سلطان، شاگرد میرداماد و شیخ بهایی به وزارت خود بود[۳۴]، ضمن اینکه حضور این دو عالم مطرح در دربار شکوه خاصی به سلطنت این پادشاه بخشیده بود[۳۵] شیخ بهایی در سال ۹۹۶ق دو سال و اندی بعد از رحلت شیخ علی منشار (شیخ الاسلام اصفهان)(۹۹۳)[۳۶]، به دستور شاه عباس اول به شیخ الاسلامی اصفهان منصوب شد[۳۷]، درسال ۱۰۰۶ ق با تغییر مکان پایتخت از قزوین به اصفهان این سمت به شیخالاسلامی کشور تغییر و ارتقاء یافت. شیخ تا زمان وفاتش در این منصب بود.
در عالمآرای عباسی آمده که شیخ پس از مدتی از سمت شیخالاسلامی اصفهان به دلیل ملالت خاطر و دلزدگی از مناصب دنیایی ارادهٔ سفر بلاد اسلامی کرد[۳۸] که تاریخ این رخداد میتواند بین سالهای ۹۹۶ تا ۱۰۰۸ق . باشد ، یعنی سالی که شاه عباس پیاده به زیارت امام رضا علیه السلام رفت و شیخ بهایی نیز همراه او بود، اما در منابع دیگر دلیل سفر او به بلاد اسلامی اختلاف آرا و دیدگاههای علمی او با مکتبهای فلسفی موجود در حوزه اصفهان (یعنی «توغل میرداماد و اصحاب او در علوم عقلی و رواج آن») میدانند[۳۹].
به اعتقاد عدهای شیخ بهایی در یکی از سفرهای خارجی خود به کشور عثمانی، سفارت شاه صفوی را بر عهده داشته و حامل پیامی از طرف شاه عباس اول به سلطان مراد حاکم عثمانی بوده است[۴۰]
[ویرایش] توضیحات
^ ترتیب مناصب روحانیت در دوره صفوی : صدرخاصه، صدرعامه (یا صدرالممالک) قاضی دار السلطنه، قاضی عسکر و شیخ الاسلام.[۴۱]
^ رجعنا الی هرات الذی کان سابقا هو و والده فیها شیخ الاسلام.[۴۲]
^ تقیه از اصول مسلم مذهب شیعهاست و چه بسیار عالمان دینی که برای حفظ دین و گسترش تشیع راه تقیه پیش گرفتهاند.
^ دفع ضرر از مؤمن و یا جلب نفع برای او، از جمله عوامل جواز همکاری با حاکم جائر است که در فقه شیعه بدان تصریح شدهاست.[۴۳]
^ شیخ بهایی بسیار بخشنده بود و سرای عالی داشت که یتیمان و زنان بدان پناه میبردند و بسیار کودکان نوزاد در آن شیر خوردند و بسیار مردم از آن پناه جستند، وی به مردم بسیار چیز میبخشید ولی با آن همه تقرب، میل به پادشاه نداشت و بیشتر مایل به تنهایی و جهان گردی بود.[۴۴]
^ در فقه سیاسی شیعه وجوب تحصیل ولایت از طرف حاکم جائر و یا هر نوع همکاری با او در صورتی که اقامه امر به معروف و نهی از منکر موقوف به آن باشد واجب است[۴۵]
^ خیرالبیان: شاه آگاه، (شاه عباس اول) را نسبت به آن حضرت (شیخ بهایی) اعتقاد صافی است و در اعزاز و احترام و اکرام او دقیقهای نامرعی نمیگذارد، و همواره ملتمسات آن حضرت در سده رفیعه شاهی چون دعاهای اجابت قرینش در بارگاه الهی مقبول است.[۴۶]
^ عالمآرا: از این زمان خجسته نشان، حضرت اعلی شاهی، وجود شریف آن یگانه روزگار را مغتنم دانسته، همیشه از ملتزمان رکاب اقدس و اکثر اوقات در سفر و حضر به وثاق حضور او تشریف قدوم ارزانی داشته، از صحبت فیض بخش او مسرور میگردند.[۴۷]
[ویرایش] پانویس
بهائی آثار برجستهای به نثر و نظم پدید آوردهاست که علاوه بر فارسی و عربی، شامل ترکی هم میشدهاست. اشعار فارسی او عمدتاً شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات است. وی در غزل به شیوه فخرالدین عراقی و حافظ، در رباعی با نظر به ابو سعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری و در مثنوی به شیوه مولوی شعر سرودهاست. ویژگی مشترک اشعار بهائی میل شدید به زهد و تصوّف و عرفان است. بهترین منبع برای گردآوری اشعار بهائی، کشکول است تا جائی که به عقیده برخی محققان، انتساب اشعاری که در کشکول نیامدهاست به بهائی ثابت نیست. ازمثنوّیات معروف شیخ در زبان فارسی میتوان از اینها نام برد:
نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز (بر وزن مثنوی مولوی) در این اثر ابیاتی از مثنوی را نیز تضمین کردهاست).
نان و پنیر (بر وزن مثنوی مولوی) نزدیکترین مثنوی بهائی به مثنوی مولوی از نظر محتوا و زبان
شیر و شکر (اولین منظومة فارسی در بحر خَبَب یا مُتدارک). شیر و شکر بسیار جذاب است و با وجود مختصر بودن (۱۶۱ بیت در کلیات چاپ نفیسی و ۱۴۱ بیت در کشکول) سرشار از معارف و مواعظ حکمی با لحنی حماسی است.[۱۹]
مثنویهایی مانند نان و خرما، شیخ ابوالحشم و رموز اسم اعظم را نیز منسوب بدو دانسته اند[۲۰]
از نثر فارسی او تنها نمومهای که در دیوانهای چاپی آمدهاست رساله پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش است. بهایی در عربی نیز شاعر و زبان دانی چیره دست است و آثار نحوی و بدیع او در ادبیات عرب جایگاه ویژهای دارد که مهمترین و دقیقترین آنها اثر او در نحو به نام الفوائد الصمدیه است.
قصیده: معروفترین آن موسوم به وسیلة الفوز و الامان فی مدح صاحب الزّمان علیه السلام در ۶۳ بیت است که هرگونه شبههای را در دوازدهامامی بودن وی مردود میسازد.
ارجوزه سرایی : دو نمونه بی بدیل (هراتیة یا الزّهرة)[۲۱] و نیز (ریاض الارواح)[۲۲]
دوبیتی: دوبیتیهای عربی شیخ بیشتر در اظهار شوق نسبت به زیارت روضة مقدّسه معصومین علیه السلام است.
بخش مهمی از اشعار عربی شیخ لُغَز و معمّاست که بیانگر تسلط شیخ بر این حیطهاست. توانایی او در ایجاز و بیان معماگونه مطالب در آثاری چون رسائل پنجگانه اثنی عشرّیه، خلاصة الحساب، فوائد الصمّدیه، تهذیب البیان، الوجیزه فی الدرایه و همچنین تبحر او در صنعت لُغَز و تعمیه در آثاری چون لغزالزبده، لغزالنحو، لغزالکشّاف، لغزالصمدیه، لغزالکافیه و فائده مشهود است. نامدارترین اثر بهائی الکشکول، معروف به کشکول شیخ بهائی است که مجموعه گرانسنگی از علوم و معارف مختلف و آینه معلومات و مشرب بهائی محسوب میشود. بهائی در شمار مؤلفان پر اثر در علوم مختلف است و آثار او تماماً موجز و بدون حشو و زواید است. برجستهرین آثار چاپ شده:
مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین: (ارائه فقه استدلالی شیعه بر مبنای قرآن ،آیات الاحکام وحدیث است.
جامع عباسی: از نخستین و معروفترین رسالههای علمیه به زبان فارسی؛
حبل المتین فی اِحکام احکام الدّین : در فقه
الاثنا عشریه: در پنج باب طهارت، صلات، زکات، خمس، صوم و حج است.
زبده الاصول: شامل بیش از چهل شرح و حاشیه و نظم
الاربعون حدیثاً: معروف به اربعین بهائی
مفتاح الفلاح: در اعمال و اذکار شبانه روز به همراه تفسیر سورة حمد
حدائق الصالحین: (ناتمام)، شرحی است بر صحیفة سجادیه
حدیقة هلالیه: شامل تحقیقات و فوائد نجومی ارزنده
[ویرایش] شخصیت سیاسی
محمد بن حسین عاملی (شیخ بهایی) در مدت ۷۸ سال عمر خود با چهار تن از سلاطین صفوی معاصر بودهاست ولی عمده فعالیت سیاسی او در دورهٔ دو پادشاه آخر گذشته.
شاه طهماسب (۹۰۲ - ۹۵۴ خورشیدی) (از۹۶۶ (سال هجرت) تا ۹۸۴ق به مدت ۱۸ سال.)
شاه اسماعیل دوم (۹۸۴-۹۸۵ق) (به مدت یک سال و اندی.)
سلطان محمد خدابنده (۹۸۵-۹۹۵ق) (به مدت ۱۰ سال.)
شاه عباس اول (۹۹۵-۱۰۳۸ق) (تا ۱۰۳۱ق (سال رحلت) به مدت ۳۵ سال.)
او در سال ۹۶۶ق در حالیکه سیزده سال داشت به همراه پدر(از شاگردان مطرح شهید ثانی) از جبل عامل به سمت ایران مهاجرت کرد.
دلیل این مهاجرت از یکسو افزایش تهدیدات حاکمان عثمانی نسبت به شیعیان جبل عامل[۲۳] و از سوی دیگر احترام فراوان حاکمان آن زمان ایران (پادشاهان صفوی) به عالمان دینی بود، حاکمان صفوی با این کار ضمن ترویج دین و کمک به اقتدار سیاسی ایران به تحکیم سلطنت خود نیز کمک میکردند، عالمان شیعی نیز در این بستر مناسب ضمن ترویج مذهب تشیع اثنی عشری، از گسترش صوفیگری در جامعه آن زمان جلوگیری میکردند.[۲۴]
پس از سه سال اقامت در اصفهان، پدر با توجه به پیشینهٔ علمی و فقهی وبا توصیه شیخ علی منشار (شیخ الاسلام اصفهان) ، از سوی شاه طهماسب به صمت شیخ الاسلامی قزوین (پایتخت) منصوب شد
شیخآلاسلام مهمترین منصب روحانیت در آن دوره بوده*[۱] و وظیفهٔ آن رفع ظلم از مظلومان، امر به معروف و نهی از منکر و تحقیق و بیان احکام شریعت برای مردم بود. [۲۵]
شش سال بعد عنوان شیخ الاسلامی پایتخت از او گرفته شد و شیخالاسلامی مشهد و سپس هرات به او واگذار شد، نویسنده کتاب الهجرة العاملیة این اقدام شاه طهماسب را مصداق نفی بلد و تبعید سیاسی دانسته و دلیل آن را تلاش وی در احیا و اقامه نماز جمعه (که اقامه آن در عصر غیبت مورد اختلاف علما بود) در پایتخت صفویه میداند چرا که باعث شد دولتمردان صفوی احساس خطر کنند و او را مانند محقق کرکی مانع بزرگی در برابر خواستههای خود بدانند[۲۶]. سرانجام پدر در سال ((۹۸۳ق) ایران را به قصد زیارت حج ترک کرد و بعد از انجام مناسک حج به بحرین رفت، در آنجا اقامت گزید و(یک سال بعد وفات یافت[۲۷]
مدت این چهارده سال در پایتخت و در کنار پدر در مشهد و هرات بودن شیخ بهایی را با منصب و وظایف شیخالاسلامی آشنا ساخت و آماده پذیرش این منصب بعد از پدر نمود. شواهدی است که نشان میدهد سمت شیخالاسلامی هرات بعداز فوت پدربه پسر(شیخ بهایی) رسیدهاست، میرحسین بن حیدر کرکی (شاگرد شیخ بهایی) در روضات الجنات نقلی دارد که برداشت از آن این است که شیخ بهایی بعد از پدر، شیخالاسلام هرات شده*[۲]، که اگر این برداشت صحیح باشد سال وفات پدر (۹۸۴ق) و سال بعداز آن که سالهای آشوب و هرج و مرج در دربار بوده[۲۸] نمیتواند تاریخ اخذ این سمت باشد و احتمال دارد که شیخ بعد از این تاریخ به این سمت منصوب شده.
مؤلف الهجرة العاملیة در این مورد نیز معتقد است شیخ مانند پدراز مرکز سیاسی و قدرت (پایتخت) دور نگهداشته میشد[۲۹].
البته تأییدی بر این منصب شیخالاسلامی هرات در کتاب خیرالبیان وجود ندارد، آنچه درمورد این دوره از زندگی شیخ (جوانی) در خیرالبیان عنوان شده و قابل توجهاست این است که شیخ در عنفوان جوانی سفری طولانی مدت به بلاد اسلامی انجام داده[۳۰] و با توجه به اینکه در کتاب سلافة العصر مدت سفرهای شیخ را ۳۰ سال عنوان کرده . [۳۱]و با در نظر گرفتن اینکه آخرین سفر شیخ در سال ۱۰۱۵ق[۳۲]بوده میتوان احتمال داد که این سفر میتواند در همین سالها باشد یعنی ۹۹۴ یا ۹۹۶ که درآن موقع شیخ ۳۰ تا ۳۲ سال داشته است[۳۳].
[ویرایش] شیخ بهایی و شاه عباس اول
عمده فعالیتهای سیاسی شیخ بهایی در عهد شاه عباس اول صورت گرفت، شاه عباس بزرگترین پادشاه سلسله صفوی ضمن آنکه ایران را به اقتدار گذشتهاش بازگرداند، زمینهٔ رشد و شکوفایی خارقالعادهٔ فرهنگ، هنر و معارف دینی را نیز فراهم کرد. شاه عباس احترام زیادی برای علمای دین قایل میشد و در بیشتر امور از ایشان مشورت میجست، از جمله شواهد این امر انتخاب خلیفه سلطان، شاگرد میرداماد و شیخ بهایی به وزارت خود بود[۳۴]، ضمن اینکه حضور این دو عالم مطرح در دربار شکوه خاصی به سلطنت این پادشاه بخشیده بود[۳۵] شیخ بهایی در سال ۹۹۶ق دو سال و اندی بعد از رحلت شیخ علی منشار (شیخ الاسلام اصفهان)(۹۹۳)[۳۶]، به دستور شاه عباس اول به شیخ الاسلامی اصفهان منصوب شد[۳۷]، درسال ۱۰۰۶ ق با تغییر مکان پایتخت از قزوین به اصفهان این سمت به شیخالاسلامی کشور تغییر و ارتقاء یافت. شیخ تا زمان وفاتش در این منصب بود.
در عالمآرای عباسی آمده که شیخ پس از مدتی از سمت شیخالاسلامی اصفهان به دلیل ملالت خاطر و دلزدگی از مناصب دنیایی ارادهٔ سفر بلاد اسلامی کرد[۳۸] که تاریخ این رخداد میتواند بین سالهای ۹۹۶ تا ۱۰۰۸ق . باشد ، یعنی سالی که شاه عباس پیاده به زیارت امام رضا علیه السلام رفت و شیخ بهایی نیز همراه او بود، اما در منابع دیگر دلیل سفر او به بلاد اسلامی اختلاف آرا و دیدگاههای علمی او با مکتبهای فلسفی موجود در حوزه اصفهان (یعنی «توغل میرداماد و اصحاب او در علوم عقلی و رواج آن») میدانند[۳۹].
به اعتقاد عدهای شیخ بهایی در یکی از سفرهای خارجی خود به کشور عثمانی، سفارت شاه صفوی را بر عهده داشته و حامل پیامی از طرف شاه عباس اول به سلطان مراد حاکم عثمانی بوده است[۴۰]
[ویرایش] توضیحات
^ ترتیب مناصب روحانیت در دوره صفوی : صدرخاصه، صدرعامه (یا صدرالممالک) قاضی دار السلطنه، قاضی عسکر و شیخ الاسلام.[۴۱]
^ رجعنا الی هرات الذی کان سابقا هو و والده فیها شیخ الاسلام.[۴۲]
^ تقیه از اصول مسلم مذهب شیعهاست و چه بسیار عالمان دینی که برای حفظ دین و گسترش تشیع راه تقیه پیش گرفتهاند.
^ دفع ضرر از مؤمن و یا جلب نفع برای او، از جمله عوامل جواز همکاری با حاکم جائر است که در فقه شیعه بدان تصریح شدهاست.[۴۳]
^ شیخ بهایی بسیار بخشنده بود و سرای عالی داشت که یتیمان و زنان بدان پناه میبردند و بسیار کودکان نوزاد در آن شیر خوردند و بسیار مردم از آن پناه جستند، وی به مردم بسیار چیز میبخشید ولی با آن همه تقرب، میل به پادشاه نداشت و بیشتر مایل به تنهایی و جهان گردی بود.[۴۴]
^ در فقه سیاسی شیعه وجوب تحصیل ولایت از طرف حاکم جائر و یا هر نوع همکاری با او در صورتی که اقامه امر به معروف و نهی از منکر موقوف به آن باشد واجب است[۴۵]
^ خیرالبیان: شاه آگاه، (شاه عباس اول) را نسبت به آن حضرت (شیخ بهایی) اعتقاد صافی است و در اعزاز و احترام و اکرام او دقیقهای نامرعی نمیگذارد، و همواره ملتمسات آن حضرت در سده رفیعه شاهی چون دعاهای اجابت قرینش در بارگاه الهی مقبول است.[۴۶]
^ عالمآرا: از این زمان خجسته نشان، حضرت اعلی شاهی، وجود شریف آن یگانه روزگار را مغتنم دانسته، همیشه از ملتزمان رکاب اقدس و اکثر اوقات در سفر و حضر به وثاق حضور او تشریف قدوم ارزانی داشته، از صحبت فیض بخش او مسرور میگردند.[۴۷]
[ویرایش] پانویس
شیخ بهایی
[ویرایش] مثنوی سوانح الحجاز (نان و حلوا)
این کتاب آمیختهای از مواعظ، طنز، حکایت، تمثیل و لطایف عرفانی و معارف برین بشری است.با زبانی روان و دلنشین. نان و حلوا ترسیمی است از ریاکاری، تلبیس و غرور به مال و منال و عنوان و منصب دنیایی. بهایی در یکی از بخشهای این مثنوی به دوری از سلاطین که خود آن را از نزدیک تجربه کرده بود اشاره میکند، چرا که قرب شاهان غارت دل و دین را در پی دارد در مجموع، مثنوی نان و حلوا از جمله آثار شیخ بهایی است که در تبیین دیدگاه و اندیشه سیاسی او میتوان بدان استناد کرد.
[ کشکول
این کتاب بصورت جُنگی آزاد، شامل شعرها و نثرهای مورد علاقه بهایی است که برخی از خود وی و برخی نیز گردآوری او از دیوانها و کتابهای مورد علاقهاش بودهاند. این مطالب اغلب بیهیچ نظم خاصی به دنبال هم آمدهاند. ليکن بیش از سایر تالیفات وی خواننده را به ضمیر فکری بهایی نزدیک میکند.
این کتاب آمیختهای از مواعظ، طنز، حکایت، تمثیل و لطایف عرفانی و معارف برین بشری است.با زبانی روان و دلنشین. نان و حلوا ترسیمی است از ریاکاری، تلبیس و غرور به مال و منال و عنوان و منصب دنیایی. بهایی در یکی از بخشهای این مثنوی به دوری از سلاطین که خود آن را از نزدیک تجربه کرده بود اشاره میکند، چرا که قرب شاهان غارت دل و دین را در پی دارد در مجموع، مثنوی نان و حلوا از جمله آثار شیخ بهایی است که در تبیین دیدگاه و اندیشه سیاسی او میتوان بدان استناد کرد.
[ کشکول
این کتاب بصورت جُنگی آزاد، شامل شعرها و نثرهای مورد علاقه بهایی است که برخی از خود وی و برخی نیز گردآوری او از دیوانها و کتابهای مورد علاقهاش بودهاند. این مطالب اغلب بیهیچ نظم خاصی به دنبال هم آمدهاند. ليکن بیش از سایر تالیفات وی خواننده را به ضمیر فکری بهایی نزدیک میکند.
شیخ بهایی
در عرف مردم ایران، شیخ بهائی به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده و هنوز هم به همین صفت معروف است، چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به او نسبت می دهند. و نیز شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی، ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام (مسجد شاه سابق) در اصفهان هست که می گویند وی ساخته است.
در احاطه وی در مهندسی مساحی تردید نیست و بهترین نمونه که هنوز در میان است، نخست تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه است که معروف است هیئتی در آن زمان از جانب شاه عباس به ریاست شیخ بهائی مأمور شده و ترتیب بسیار دقیق و درستی با منتهای عدالت و دقت علمی در باب حق آب هر ده و آبادی و محله و بردن آب و ساختن مادیها داده اند که هنوز به همان ترتیب معمول است و اصل طومار آن در اصفهان هست.
دیگر از کارهای علمی که به بهائی نسبت می دهند طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان است که به نام قنات زرین کمر، یکی از بزرگترین کاریزهای ایران است و از مظهر قنات تا انتهای آبخور آن 9 فرسنگ است و به 11 جوی بسیار بزرگ تقسیم می شود و طرح ریزی این کاریز را نیز از مرحوم بهائی می دانند.
دیگر از کارهای شیخ بهائی، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به یک سلسله اختلاف نظر بود که مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع به تشخیص قبله عراقین در مدت یک قرن و نیم اختلاف داشته اند.
گرمابه شیخ بهائی:یکی از کارهای شیخ بهائی ساختن گرمابه ای است که به احتمال نزدیک به یقین از روی ایدهء شمع خودکار احمدبن موسی بن شاکر خراسانی ساخته شده است . طرز کار این شمع خودکار و تهیه ابگرم حوضچهء سربینه حمام مذکور با مراجعه به شکل و دستخط و ترسیم احمدبن موسی بن شاکر خراسانی بخوبی مشهود است ,نسخه اصلی کتاب او که فقط در موزه ها و کتابخانه های واتیکان , برلین , لندن , ترکیه موجود است.
گلخن گرمابه ای
عملیات حساب و ریاضی:
یکی دیگر از کارهای برجسته این استاد بزرگ در عملیات حساب و ریاضی , نکته جالبی است که در کتاب " خلاصه الحساب " او امده است . بحث درباره اعداد مزدوج ( اعداد زوج ) و یا بای ناری "Binary " 2 – 4 – 8 – 16 – 32 – 64 – 128 – 256 – 512 – 1024 است . که عدد 2 جذر , و 4را مال , و 8 را کعب در نتیجه مال المال = 16 و مال الکعب = 32 کعب الکعب = 64 مال المال الکعب = 128مال الکعب الکعب = 256 کعب الکعب الکب = 512 ما المال کعب الکعب = 1024 انتخاب می کند و سپس روی عدد 1024 متوقف شده و انرا بنام "ام " یعنی مادر بکار برده که امروز در یک کامپیوتر هم به همین ترتیب حساب میشود , با این تفاوت که بجای کلمه " ام " انرا یک " بایت" یا "بیت " میگویند که اغلب کامپیوترها تا 8 بیت مجهز هستند ( البته به تاریخ نگارش این مطلب توجه شود . 1361 ش ) یعنی تا 8 بار عدد 1024 را محاسبه می کنند . معمولا حافظه یک کامپیوتر با بکار بردن " K " حساب میشود که چند کیلوبیت و یا همان عدد " ام " شیخ بهائی است که مال المال کعب الکعب و برابر با 1024 است که جهان ریاضی از ان بخوبی استفاده کرده و ما از ان بکلی بی اطلاع بودیم .ساختمان گلخن گرمابه ای که هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهائی یا حمام شیخ معروف است و آن حمام در میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه معروف به درب امام واقع است و مردم اصفهان از دیر باز همواره عقیده داشته اند که گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته که با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدتهای مدید همچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد و خود گفته بود که اگر روزی آن فضا را بشکافند، شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار می افتد و چون پس از مدتی به تعمیر گرمابه پرداختند و آن محوطه را شکافتند، فوراً شمع خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند بسازند. مکانیسم و عمل کار آن بدین طریق است که شرح می دهم.
طرز کار آبگرمکنچون نقشه اصلی و خط نویسنده کتاب موسی بن شاکر خراسانی در دسترس است و از این لحاظ سعی شده که اصالت نقشه اصلی سازنده حفظ شود و شکل به طریقه برشی مقطع و یا پرسپکتیو و یا ایزومتریک ترسیم نشده است ( یعنی نقشه همانطور ترسیم شده و مثل نقشه های امروزی که به ان نقشه کشی صنعتی میگویند رسم نشده.)
1- کره فلزی "1 " که بالای ان سرپیچ است به لوله فلزی توخالی "2 " که یک سر ان فتیله و انتهای دیگر ان دنده دار است لحیم شده است . چون کره "1 " تو خالی است روی مایع شناور است و اگر سطح مایه سوخت شناور است و اگر سطح مایع سوخت پائین اید توپ مذکور پائین امده و لوله منحنی در مسیر حرکت می کنند و فیتیله شعله ور میگردد .
2-هنگام حرکت دنده ها زنجیر حرکت میکند.
3- (O) قرمز رنگ " 4 " بطرف( چرخ دندهž) گوی" 5 " بطرف () و در نتیجه حرکت زنجیرها بطرف () انجام میگیرد.
4- فلوتر و یا گوی توپر " 5 " دریچه " 6 " را که سر ورود لوله سوخت است به بالا میبرد و مایع سوخت وارد ظرف و یا منبع میشود . در نتیجه مخزن پر شده و دوباره گوی " 1 " به بالا میرود و با این عمل دنده " 4 " بطرف عکس (O) حرکت و اینبار گوی " 5 " دریچه را می بندد . در صورتی که دریچه بسته شود مازاد مایع از لوله عصائی " 7 " که ارفلو است بخارج ریخته می شود بدون اینکه اسیبی به سیستم وارد کند .
5 – شناور " 8 " برای تولید فشار کافی روی مایع است که از طرفی با اهرام هایی به پشت گوی " 5 " وصل است که با کم و زیاد شدن مایع سوخت به باز و بسته شدن دریچه ورودی مایع کمک می کند.
6 - تامین مایع سوخت , در زمان شیخ بهائی به وسیله یک لوله زیر زمینی به عصار خانه جنب حمام وصل شده بود و با تولید روغن های کرچک و کنجد و روغن های سوختی دیگر که در محل مذکور روغن کشی می شده تامین میگردید.
روی شمع مذکور ظرف لکن مسی بوده که حجم ابی را برابر با 3 و یا 4 سطل کنجایش داشته و مرتبا در شبانه روز گرم بوده و اب ان برای کسانی که از شستشو فراغت یافته و سربینهء حمام قسمت خروجی نزدیک در کار گذاشته و جاسازی کرده بودند . دستگاه مذکور را حدود اواخر حکومت زندیه از زیر زمین بیرون اوردند و به خارج از ایران منتقل کردند.
این اطلاعات از نسخه منحصر به فرد کتاب " الحبل " که فقط به تعداد سه نسخه است در لندن , برلین و در ترکیه است استخراج شده است. ( اگر دقت کرده باشید تقریبا کار این دستگاه شببیه ابگرمکن های گازی دیواری میباشد که اب را سریع گرم میکند.)
همچنین طراحی منار جنبان اصفهان که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می شود.
از وبلاگ اسمان هفتم
Inscription à :
Articles (Atom)